19.05.2023
2022 чылда Тывада өзүп төрүүрү кызырылган-даа болза, ол көргүзүг талазы-биле Россияда мурнуку черни ээлевишаан. Республика Чазаанче киирген ТР-ниң Кадык камгалал яамызының чурттакчы чоннуң кадыының байдалының дугайында чылдың илеткелинде ол болгаш өске-даа сан-чурагайларны айыткан.
Ведомствонуң медеглээни-биле алырга, 2022 чылда Тывага 5997 чаштар төрүттүнген, ооң мурнунда чылга деңнээрге 596 эвээшке. 1000 кижиге онааштыр өзүп төрүттүнериниң көргүзүү 19,9 турганындан, 17,9 кылдыр эвээжээн. Ынчалза-даа ортумак российжи көргүзүгден (9,0) 2 катап хөй.
Өзүп төрүттүнериниң саны батканындан, республиканың чурттакчы чонунуң чайгаар өзүлдези оожумнааан – ол үш чыл дургузунда 18,4 хуу кылдыр бадып, 1000 кижиге онааштыр 11,4 хуу турган болза, 9,3 хуу апарган. Чуртта ниитизи-биле чурттакчы чон 1000 кижиге онааштыр чылда 4,8 кижиге “казыттынган” болза, Тывада демографтыг байдал элээн чогумчалыг.
Тывада демографтыг эки талаже өскериишкиинин чурттакчы чоннуң чок болурунуң ниити көргүзүү чылда 2,3 хууга эвээжээни быжыглаан. Сөөлгү беш чылда чаштарның өлүп-хораар чоруу ийи катап кызырылган – 1000 төрүттүнген чаштардан 9,4 тургаш, ам 4,5 чаш.
Чурттакчы чоннуң хар-назынының узааны кадык камгалалының шынарының база кижилерниң кадыының байдалы өскерилгениниң бадыткалы. Чыл дургузунда хар-назынга 2,4 ай немежип, бөгүн ол 67,1 хар апарган. Россияның өске регионнарынга деңнээрге, республика ол көргүзүг талазы-биле 6 хире хар чыдып каап турары шын. Ындыг болзажок ол талазы-биле дүрген немежип турар: 20 чыл дургузунда РФ-те назы-харның узааны 7,5 хар болган болза, Тывада – 11,9 хар четкен.
Илеткелде ооң-биле чергелештир, чоннуң кадыкшыл база кадык камгалал адырында чидиг айтырыглар ам-даа хөйүн демдеглээн. Сөөлгү беш чылда чоннуң аарыыры ниитизи-биле көвүдээн. Чүгле эрткен чылда хан-дамыр эргилдезиниң база ижин-хырын органнарының аарыглары, коронавирус инфекциязы, кемдээшкин база хораннаныышкын саны 2,3 хуу көвүдээн.
Чамдык аарыглар талазы-биле байдал чидиг. Чижээ, ыжык аарыг кижилер саны 8,8 хуу көвүдээн. Психиказы баксыраан кижилер хөйү-биле илереттинген, чыл дургузунда оларның саны 15,7 хуу өскен. Туберкулез, шээр аарыглар-биле байдал нарын бооп артпышаан.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг илеткелге хамарыштыр бодалын чугаалап тура, республиканың эмнелге албан черлериниң материал-техиниктиг баазазын чаартыр, амгы үениң бедик технологтуг дериг-херекселдери-биле чепсеглээри бедик темпиде чоруп турарын демдеглээн. Чүгле 2022 чылда 388 санныг эмнелге техниказын база херекселдерин саткан.
Кадык камгалал системазын модернизастаан соонда, Тываның чурттакчыларынга эмчи дузазының хевирлери чедингир апарган. Тыва эмчилер чаа техниканы, ажылдың чаа арга-хевирлерин шиңгээткенинден аарыгларны эде чадазында илередири, шынарлыг эмнээшкинни бээри, аарыг кижилерниң өлүп-хораары эвээжээн.
«Эки шимчээшкин турзажок, эмчи дузазының шынарын ам-даа экижидеринче кичээнгейни углаарын диледим. Ачы-дуза дилээн шагында-ла кичээнгейни болгаш сагыш човаашкынны чонувус эскерип көөр ужурлуг. Чоннуң талазындан электроннуг бижидилге дээн ышкаш, ачы-дуза чедирилгезиниң эге чадазынга хамааржыр айтырыглар ам-даа барын көрдүм. Эмнелге албан черлерин тудуп, чепсеглеп дериири – ажыл-херектиң чүгле чартыы-дыр. Звено бүрүзүнүң база специалистиң ажыл-чорудулгазын шын организастаптар шыырак билиглиг кадрлар херек. Ону кичээнгейлиг шинчилеп, санал-оналдарны киирер даалганы кадык камгалал яамызынга бердим» - деп, Владислав Ховалыг илеткелди сайгарган соонда бодунуң блогунда бижээн.