15.03.2023
Тываныӊ Баштыӊы Владислав Ховалыг Дээди Хуралга (парламентиге) Айыткалынга «Чоннуӊ чаагай чаӊчылдарыныӊ күш-ажыл, өг-бүле, демниг болуру деп үнелиг билиглерни кадагалаары болгаш быжыглаары» деп аӊгы эгени онзалап демдеглээн.
«Амгы үеде эӊ-не кол чүүл дээрге кижи бүрүзүнүӊ амы-хууда харыысалгалыг, корум-чурумнуг болуру, ажыл-ижиниӊ үре-түӊнелдиг болуру, ниитилелге демниг болгаш бот-боттарын деткижип дузалажып чорууру-дур. Тыва чон: «Олутта олча чок, чыдында чыргал чок» дижир. Ынчангаш бис чүгле күш-ажыл-биле, чүгле демниг күжениишкинивис-биле чедиишкинниг болур бис» – деп, Владислав Ховалыг чугаалааш, Тываныӊ хамааты ниитилелиниӊ дыка хөй төлээлериниӊ эгелекчи саналын деткип, 2023 чылды Чоннуӊ эп-сеткил каттыжылгазыныӊ чылы кылдыр чарлаан.
Республика иштинге болгаш регионнар аразынга 50 ажыг улуг хемчеглерни бо чыл дургузунда эрттирер. Оларныӊ аразында Тываныӊ Баштыӊыныӊ грантызын ойнадып алган коммерциялыг эвес организацияларныӊ төлевилелдерин киирген. Чижээ, малчыннарга, ивижилерге болгаш сарлык кадарчыларынга тураскааткан байырлалдар, ТР-ниӊ 1-ги чайгы спартакиадазы, Тудуг шуулганы – 2023, Республиканыӊ эртем шуулганы, Сайгарлыкчылар неделязы, кадыы кызыгаарлыг улустуӊ салым-чаяанын бараалгадып көргүзер сорулгалыг «Улуг-Хемниӊ чалгыглары» деп фестиваль, тыва хамнарныӊ фестивалы. Бо хемчеглер шупту хамааты ниитилелди сайзырадырынга дузалаар.
Культура массалыг хемчеглер болгаш спортчу маргылдаалар, эртем конференциялары, семинарлар, шуулганнар, ачы-буянныг акциялардан аӊгыда, Республика хүнү, Наадым болгаш «Тубтенг Шедруб Линг» деп сарыг шажын хүрээзиниӊ төөгүлүг ажыдыышкыны онза байырлалдар болур.
Владислав Ховалыг «ТАСС» информастыг агентилелге интервью берип тургаш, чоннуӊ эп-сеткил каттыжылгазынга хамаарыштыр бодунуӊ үзел-көрүжүн илереткен:
– Бистиӊ чуртувустуӊ, кижи бүрүзүнүӊ баарында тургустунуп келген берге кыйгырыгларга амгы үеде таваржып турар бис. Тускай шериг операциязы чоруп турар. Ол күрүнеден – шиитпирлиг ажыл-чорудулганы, курлавырны мөөӊнээрин, а ниитилелден – эп-сеткилди каттыштырарын, бот-боттарын деткижерин негеп турар. Каттыжып шыдаары, кадыг-бергелерни кады ажып эртери, сеткилинден бот-боттарынга дузалажыры дээрге российжилерниӊ ылгалып турар онза мөзү-бүдүжү-дүр.
Бот-боттарынга дуза кадары, деткижери – тыва чоннуӊ кол үнелиг бүдүжү. Демниг чорук бистиӊ төөгүвүсте, культуравыста, ёзу-чаӊчылдарывыста сиӊе берген. Бистиӊ ада-өгбелеривис ынчалдыр чурттап чораан, бис база ону сагып турар бис. Ынчангаш Чоннуӊ эп-сеткил каттыжылгазыныӊ чылын чарлап, чүгле Тываныӊ чурттакчыларын эвес, а хөй националдарлыг, хөй шажын-чүдүлгелерлиг улуг чуртувустуӊ бүгү чурттакчыларын кыйгырып тур бис. Чуртувус дээш, Президентивис дээш кижи бүрүзү хөй-ниитиниӊ херээнге шыдаар шаа-биле үлүүн киириштирер, кажангызындан-даа артык кылдыр демнежир ужурлуг бис. Төрээн чуртун камгалаар дээш, аӊгы-аӊгы регионнардан келген дайынчылар эгин-кожа демисежип турар. Бо бүгү болуп турар чүүлдер Россияда чурттакчы бүрүзүнге хамаарылгалыг болганда, кым-даа хажыызынга турбас ужурлуг. Хамааты кижиниӊ тура-соруу, харыысалгалыг чоруу болгаш эӊ-не кол бодунуӊ Төрээн чуртунга ынакшылы бүгү чүүлдү шыдажып ажып эртеринге дузалаар».
Тывада кожуун бүрүзү Чоннуӊ эп-сеткил каттыжылгазыныӊ чылынга тураскааткан аӊгы хемчеглерни эрттирер.