2023 чылда Тываның Адалар чөвүлели 10 чылдаанын демдеглээр

«Тыва Республиканың Адалар чөвүлели» бо чылын тургустунганындан бээр 10 чыл оюн демдеглеп турар. Чазак бажыңынга аңаа тураскааткан Чазак Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Айдың Чюдюктуң киржилгези-биле калбак хурал болуп эрткен.​ Чаа чылдың бир дугаар ужуражылгазынга республиканың кожууннарындан болгаш суурларындан 50 хире кижи киришкен. Республиканың Адалар чөвүлелиниң удуртукчузу Хонук-оол Монгуш, Тываның эр чонунуң шимчээшкининиң хөгжүлдезиниң кол-кол чадаларын сагындырбышаан, албан чериниң кылып чоруткан ажылдарын чыылганнарга кысказы-биле таныштырган.

Адалар чөвүлели 2013 чылда өг-бүле институдун быжыктырар, кижизидилгеге ада кижиниң ролюн бедидер, чоннуң эң эки ёзу-чаңчылдарын, кадык амыдыралды нептередир болгаш хоойлу-дүрүм үрээшкиннерин болдурбазы-биле тургускан. Ооң кежигүннеринге тыва эр кижиниң чаңчылчаан үнелиг чүүлдерин нептередири-биле ажылдап кылган Кодекизин боттандырар даалганы берген. Бо хүнде республикада, чагыг сөстер болгаш чаагай күзээшкиннер-биле кады Кодекстиң сөзүглелин шеригже келдирткеннерге, чаа өгленген аныяктарга, аныяк ада-иелерге, шииттирген кижилерге тыпсыры чаңчыл апарган.

Адалар чөвүлели республиканың шупту кожууннарында тургустунган. Ында ийи муң ажыг кижи кирип турар. Ооң иштинде билдингир болгаш хөйге хүндүткелдиг кижилер, бедик дужаалдыг мөгелер, эртемденнер, артистер, аныяк лидерлер, хөй-ниитичилер, бүгү школаларның адалар чөвүлелдериниң кежигүннери бар. “Олар эвээш орулгалыг болгаш хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге ачы-дузаны чедирип, школаларга мөөрейлерни, спортчу хемчеглерни эрттирип, ачы-дуза чедирип, хөй ниитиниң корум-чурумун камгалаарынга идепкейлиг киржип, хоорайларда болгаш суурларда хөй-ниитиниң кол өзээн тургузуп турарлар” – деп, Хонук-оол Монгуш чугаалаан.

Ооң чугаалап турары-биле алырга, хөй-ниитичи албан чериниң ажылының эң билдингир түңнелдериниң бирээзи өөредилге черлеринче эр башкыларны эгидип турары болур. Амгы үеде олар муң ашкан. Күүсекчи чазак-чагырга органнары болгаш хөй-ниитиниң кежигүннери-биле кады Адалар чөвүлели эр, херээжен кижилерниң дең эвес болганы-биле тыптып келген бодалды өскертир болгаш өзүп олурар салгалдар школага эр кижиниң кижизидилгезин алыр аргалыг болурун хандырар улуг угланыышкынныг ажылды чоруткан. Чоокку чылдарда Тыва Сибирь федералдыг округтуң регионнарының аразындан эр башкылар саны-биле тергиидеп турар.

Адалар чөвүлелиниң ажыл-ижи федералдыг деңнелге бедик үнелелди алган: Россияның хөй-ниити палатазы республиканың Адалар чөвүлелин регионнарның боттандырган төлевилелдериниң аразындан эң-не чедиишкинниг деп санап турар.

2023 чылда Адалар чөвүлелиниң кежигүннерин бүгү российжи ниитилелдиң мурнунда сырый каттыжыышкын болгаш мерген угаан негеттинип турар улуг хемчээлдиг, нарын, харыысалгалыг ажыл манап турар. Хуралдың киржикчилери чоокку үш чылдың планын сайгарып, амгы үеде болуп турар болуушкуннарга хамаарышкан боттарының үзел-бодалдары болгаш дүвүрелдери-биле үлежип, өгбелеринден арга-сүмени алганнар.

Республиканың эр хиндиктиг чону Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның чыл санында болур Айыткалынга илереттинген даалгаларны күүседири-биле күжениишкинни каттыштырарынга беленин илереткеннер. Оон ыңай чоокку чылдарда чурттакчы чон-биле комплекстиг ажыл уламчылаар. Ылаңгыя суурларда өөредилге албан черлери-биле ниитилелде ада кижиниң ат-алдарын бедидер, чаңчылчаан үнелиг чүүлдерни кадагалап арттырар, быжыглаар, өскүс салым-чолду болдурбас, хоойлу ёзугаар арага аймааның садыг-саарылгазы-биле холбашкан кем-херек үүлгедиишкиннери-биле демисежир сорулгалыг ажылдарны улаштыр чорудар. Ол ышкаш албан чериниң 10 чылдаан оюнга тураскааткан хемчеглерге белеткенир.