Бурунгаар көрген буянныг үзел-бодал-биле

Тыва Республиканың шупту муниципалдыг тургузугларында чоннуң бедик көдүрлүүшкүннүг боттандырып эгелээни «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелиниң Чаа-Хөл суурдан киржикчизи, хууда сайгарлыкчы Орлан Болатович Балчый.

Аныяк, чүткүлдүг сайгарлыкчының кылып, тудуп кирген сүт болгаш оон барааннар болбаазырадыр биче бүдүрүлгениң тудуунга бардым. Сайгарлыкчы сүт болбаазырадыр «Колакс» модульдуг биче цехти Москвадан чагыттырган. Амгы үеде ону тургузары-биле хоолайларны салып турар. 5 хире метр ханы чер иштинде улуг доскаарны, суг хоорзаларын эптей хайындырган, сай-даш төккен, довурак эшкен ажылчыннарның чайы-даа чок. Чаа-Хөлде, бо чылгы санаашкыннар-биле, 2233 төрүүр инек бар. Хөй инектиг малчыннар оларның сүдүн садып-сайгарып аар чер тыппайн, чамдык таварылгаларда бызааларын ыдыптар ужурга-даа кээп турар. Аныяк сайгарлыкчы Орлан Болатович чондан сүттү хүлээп алгаш, болбаазырадыр ажылды эгелээринге чедир хөй эвес үе арткан. Ук бүдүрүлге бүгү күчүзү-биле ажылдай бергеш, республикада соңгаартан кээп турар сүт продуктуларынга төлептиг чижилгени тургузар барымдаазы бар. Бүдүрүлгеге беш доктаамал ажылчын олут тургустунар болгаш сумуларга сүт чыыр салбырлар ажылдаар. Чонну эки шынарлыг сүт, өреме, кефир-биле хандырар.

Орлан Болатович сайгарлыкчы чорукка чаа кижи эвес. Ол — Кызыл биле Чаа-Хөл аразында чоннуң аргыжылгазын тускай чөпшээрелдиг хандырып турар чолаачы. База ол ышкаш ыяш дилдирер бүдүрүлгени чедимчелиг удуртуп, ажыл-биле хандырып турар. Чаа-Хөл суурдан арга-таңды ырак-даа болза, кескен чудуктарны доктаамал эккеп берип турар чүък сөөртүкчүлери-биле керээ чарып алган. Бажың-балгат тудуу калбаа-биле чоруп турар кожуун төвүнге дилдирген ыяш, манза онза чугула. Орлан Болатовичиниң болбаазыратканы тудуг материалдарын чагыг киирген садып алыкчылары саадатпас, дораан алыр. Тудуг материалдарын сатканындан акша-хөреңгизи-биле ажылчын бөлүктүң шалыңын төлеп берип турар. Бизнестиң ээр-дагыр бергелеринге торулбайн, кандыг-даа байдалдардан уштунар арганы черле тыпкаш, чаза булгап үнүп мергежээн Орлан Болатович — тыва кижиниң эки адын бадыткап чоруурларның бирээзи. Сайгарлыкчының ажыл-ижин, өг-бүлезиниң амыдыралындан бээр кезек када чугаалажы кааптывыс. Аалдың ээлери хүндүлээчел, чугаакыр аныяктар болду. Олар 2 оолдуг, бир кыстыг. Өөнүң ишти Саяна Сергеевна — кожууннуң социал төвүнде бухгалтер, ам чаш уруун азырап, узун шөлээде орар. Өөнүң ээзиниң дугайында, ол ажыл дээнде уйгу-чыдын чок, аъш-чем чиир үезин безин уттуп аарын, күзээнин чедип албаан шаанда, дыштанмас кижи деп чугаалай-дыр. Орлан Болатовичиниң өг-бүлези кандыг-даа шылгалдаларны эптиг, күштүү-биле ажып чоруур өг-бүле дээрзи даштындан-на көстүп турар.

Республиканың үлегерлиг эр чонунуң ажылдап кылгаш, хөйнүң бадылаашкыны-биле күш киирип алганы тыва эр кижиниң ат-алдарының Дүрүмүнге овур-хевири, бодун алдынып чорууру база быжыг тура-соруктуу-биле ылап-ла дүгжүп турар Орлан Болатович Балчыйны хамаарыштырып болур. Бистиң амыдыралывыста эң-не ыдык чүүлдерниң бирээзи сүттү бедик хүндүткеп чоруурга, бодунуң чоруу аайлажыр, тодуг-догаа болур дээр чораан. Балчыйларның бурунгаар салдынган буянныг үзел-бодалының кедизи чонунга, чуртунга бүгүдеге экини эккээр дээрзинге чигзиниг чок.

Чаяна Чыкай.
"Шын"солун № 91 2013 чылдың август 8