Тываның 10 улуг үндүрүг төлекчилериниң санында даг-тывыш компаниялары кирген

ТР-ниң Саң-хөө яамызы эрткен чылда бюджет күүселдезиниң дугайында Тываның Чазаанга илеткеп тура, республиканың хөгжүлдезинде чер иштиниң байлактарын болбаазырадыр үлетпүрнүң үлүг-хуузунуң дугайында медеглээн. Чоокта чаа республикада ажылын эгелээн ада-чурттуң улуг холдингилер иштинде бүдүрүлгелериниң база даштыкы компанияларның ажыл-чорудулгазындан кирген орулгаларже онза кичээнгейни саң-хөөчүлер углаан.

Яамының дыңнадыы-биле алырга, Тывада полиметалл чыдынын шиңгээткен “Лунсин” КХН регионнуң казназын долдурарынга тергиидээн. Компания 2020 чылда республика бюджединче 206,5 млн. рубльди кирген.

 Тываның улуг үндүрүг төлекчизи «Лунсин» кыдат компанияның соонда, алдын тывыштыг «Тардан голд» швед компания чоруп олурар – эрткен чылда бюджетче 177,6 млн. рубльди киирген. ЕВРАЗ-та кирип турар «Межегейхөмүр» - үшкү черде. Олар 141,6 млн. рубльди бюджетче киирген. En+ холдингиге хамааржыр Тываның даг-руда компаниязы эрткен чылын 87,3 млн. рубльди үндүрүг кылдыр төлээн. Ук компания чүгле сөөлгү 6 чылда Тываның бюджединче 4 млрд. рубь ажыг үндүрүг акшазын шилчиткен. 

Республиканың Саң-хөө яамызы үндүрүглер киирилдези-биле эрткен чыл ындыг-ла кончуг эвес болганын айыткан. Пандемия-биле холбаштыр киирген кызыгаарлаашкыннарлыг хөй-хөй хемчеглер ужун, чамдык компаниялар үндүрүглер төлевирин каш катап эвээжеткен. Чижээ, «Межегейхөмүр» бүдүрүлге падемия үезинде хөмүр өртээ батканындан тывыш ажылдарын соксадып, ооң мурнунда чылга деңгээрге, үндүрүглер киирилдезин ийи катап эвээжеткен. Карантинни кииргенинден «Лунсин» бүдүрүлгези база ажылын түр када тургускан, ооң түңнелинде республика компаниядан планнаттынган төлевирлерниң чүгле үш кезиин алган. 

Кызыгаарлаттынган хемчеглерни ап каапканындан, ам бүдүрүлге чоорту хөнүп эгелээн. 2021 чылдың бирги кварталында «Лунсин» Тываның бюджединче ооң мурнунда чылдың бо үезинге деңнээрге 3,4 катап хөй - 157,2 млн. рубльди шилчиткен. Тываның даг-руда компаниязы төлевирлерин 11 хуу көвүдеткен. Демир-орук тудуунуң төлевилелин доктаатканындан, ТЭПК-да байдал амдыызында билдинмес, а «Межегейхөмүр» бүдүрүлгеде база-ла ындыг - хөмүр-даш рыногунда байдал чогумчалыг эвес. 

Россияда беш эң улуг чес курлавырынче кирип турар Ак-Сугнуң чес-профир чыдыны шиңгээттинип эгелээр болза, улуг хөмүр төлевилелдеринде ара соксадыышкыннар-биле холбашкан бюджет чидириглерин дуглап болур. Төлевилел 2021 чылда элээн шапкынчаан – ылаңгыя Голевтиң даг-руда компаниязы 2022 чылда ажылдап эгелээр даг-болбаазырадылга комбинадын, технологтуг автоорук база бедик вольтулуг чырык шугумун тудуп кирипкен. Ак-Суг комбинадын ажылдатканындан 4 муң хире, а холушкак адырга 6 муң чыгам ажылчын олуттар тургустунар, республиканың иштики каттышкан продуктузу 2 катап көвүдээр ужурлуг.