Тыва Республикада өскүс уругларны бажың-биле хандырар талазы-биле хемчеглер

2020 чылда Москвага акша-хөреңгини чедимчелиг камгалаанының түңнелинде, бажың-балгат тудар акшландырышкынны ийи катап көвүдеткен. Тыва Республиканың Чазааның күжениишкинниг ажылының ачызында 139 кижини бажың-биле хандырарын планнаан турган болза, ол кижилерниң саны 500 четкен. 

Бо хүнде 190 чуртталга бажыңы белен. Бажың тударынга субсидия акшаландырыышкыны орайтадыр – 2020 чылдың октябрьда келген. Ынчангаш 310 өскүстер бо чылдың төнчүзүнге чедир чурттаар черлерин алыр. 

Тыва Республиканың Чазаа ооң мурнунда чылдарда доостунмаан объектилерде тудуг-монтаж ажылдарынга республика бюджединден 71092,045 муң рубльди тускайлап, 114 чуртталга оран-савазын, ооң иштинде Кызыл хоорайда 96, Таңды база Кызыл кожууннарда 8-8 бажыңнарны тударынга 11 керээни чарган. Бо хүнде 18 бажыңның тудуу доозулган, 2021 чылдың февраль төнчүзүнде өскүстерге дүлгүүрлерни хүлээдир. 

Оон аңгыда Кызыл хоорайда 96 бажыңның тудуу 69-96 хуу белен. Ол объектилерни 2021 чылдың төнчүзүнде ажыглалга киирер. 

Кызыл хоорайның Каа-Хем кудумчузунда 90В бажыңда 26 квартиралар, Улуг-Хем кожуунда 6 бажың, шупту 32 бажың колдуунда белен. Бо хүнде объектилерни ажыглалче киирери-биле документилерин долдуруп, четпестерин эдип турар. 

Тыва Республиканың Тудуг яамызы 67 оран-саваны (Кызыл хоорайда - 48, Кызыл кожуунда - 9, Мөңгүн-Тайгда - 6, Бии-Хемде - 4 квартира) тудуп доозарынга 2021 чылда 69957,1 муң рубльди бюджетте тускайлаан. 

Тыва Республиканың Тудуг яамызы шынчы эвес тудуг организацияларынга хамаарыштыр суд-негелделиг ажылдарны хоойлу езугаар чорудуп, шынчы эвес тудуг организацияларының Реестринче оларны киирген. 

Ооң мурнунда чылдарда доостунмайн барган 213 чуртталга бажыңнарының объектилерин дооскаш, өскүс болгаш оларның санында 213 кижини бажыңнар-биле хандырар. 1990 чылдан 2008 чылга чедир ол бөлүктүң кижилерин чурттаар чер-биле хандырбайн турган. Өскүс уругларның эргелерин 2008 чылдан камгалап эгелээн соонда, Тыва Республикада 1792 өскүстер бажыңнарны алган. 

Күрүне программазының күүселдези-биле, 2013 чылдан 2020 чылга чедир 1410 кижиге чурттаар черни берген. Даңзы-биле - 1034, суд шиитпири-биле - 376 кижи бажыңны алган. Бажың оочурунуң дугайында. 2021 чылдың январь 1-ниң хүнү-биле алырга, бажың алыр оочурда 4907 өскүстер бар. Назы-хар аайы-биле алырга: 14 – 17 хар аразында – 640, 18 – 23 харлыг – 1823, 24 – 30 харлыг – 2003, 31-40 харлыг – 403, 41 - 50 харлыг – 37, 50 болгаш оон өрү назы-харлыг - 1 кижи бар. 

Өскүстер - 2091, ада-иезиниң хайгааралы чок арткан – 2816 кижи. 

Оочурда эң хөй бүрүткеттингенинден алыр болза, Кызыл хоорайда - 1842, Чөөн-Хемчикте - 428, Кызыл кожуунда – 355, Улуг-Хемде – 266 кижи. 

Бажың алыкчыларының даңзызын бадылаарда, ону ажык-чарлыг болдурары-биле, өскүс уругларның “Кады бис” хөй-ниити организациязының активчилерин киириштирип турар. Активчилер бажыңнарның тудуун, саң-хөө шиңгээдилгезин хынап, республиканың кожууннар, хоорайларынче хыналдалыг үнүүшкүннерин кады чорудуп турар. 

“Оочур” езугаар бажыңын манап турар өскүстерниң база холунда күүсеттинмээн суд шиитпирлерлиг кижилерниң эрге-ажыын камгалаары-биле үлелгени мынчаар шиитпирлээн: чурттаар черлерниң 70 хуузун - билдириишкин киирген хүнү езугаар даңзыда кирген кижилерге, а 30 хуузун -суд шиитпиринге даяныр.