Тываның IX Камбы-ламазы бодунуң албан-дужаалынче кирген

Ук езулалга Тываның Баштыңы Ш. Кара-оол, ТР-ниң Дээди Хуралының (парламент) даргазы Т. Каң-оолдан аңгыда, Тываның лама башылары, Россияда буддийжи шажын чүдүлгелиг республикалардан дээди албан дужаалдыг ламалары, Кызылдың православ епархиязындан төлээлер, чүдүкчү чон кээп киришкен. Тывада сарыг шажынның дээди албан-дужаалын хүлээнип турар Гелек Нацык-Доржу башкыга чалаттырган аалчылар байыр чедириишкинниг сөстерни дамчыткан. 

Тываның Баштыңы Ш. Кара-оол республиканың Камбы-лама эргелели-биле кады ажылдаар ажыл-чорудулгаларның дугайында дыңнаткан. 

“Хүндүлүг Тыва Республиканың чаа соңгуткан Камбы-ламазы Гелек Нацык-Доржу башкы! Чалаттырган аалчылар болгаш чүдүкчү чонувус! Бүгү делегейде болгаш бистиң республикада хамчыктыг айыылдыг аарыг нептерээн турза-даа, найысылалывыстың эң улуг өргээзинде IX-ку Камбы-ламаның дүжүлгеже саадаан езулалын эрттирип турарывыс дээрге, өгбелеривистен дамчып келген сарыг шажынга бистиң хүндүткеливистиң бадыткалы-дыр. Бо хүн чүгле тыва чуртувуста база тыва чонувуста эвес, а Россияның буддийжи үш республикаларында база төөгүлүг хүн болуп турар. Ынчангаш ёзулалда келген Тываның сарыг шажын чүдүкчүлеринге, лама башкыларга база чаа соңгуткан Камбы-лама Гелек Нацык-Доржу башкыга байырымны чедирип тур мен! 

Эрткен чылдың төнчүзүнде, ноябрь айда Джамбел Лодой башкыны республиканың шупту лама башкылары бир үн-биле Тываның VIII-ки Камбы-ламазы кылдыр соңгуп алганын билир бис. Сат Апыш-оол Шуурукаевич, шажын ады Лодой башкы, шажынны чаа үе чадаже сайзырадыр талазы-биле бурунгаар улуг сорулгаларны салып алган турган кижи. Ындыг болзажок, хамчыктыг аарыгның хайындан башкывысты ышкындывыс... Эртем-билиглиг, улуг чүткүлдүг, бурунгаар көрүштүг Лодой башкының бодап чораан бодалдарын, күзеп чораан күзелдерин чаа соңгуткан Камбы-ламавыс уламчылаарынга бүзүрээр мен. 

 Ада-өгбелеривистиң шажынчы чүткүлү, бүзүрели, ынаныжы дыка улуг чораанының бир херечизи – Тывага дериттинген хүрээ-хииттерниң саны 130 ажып турган. Эрткен чүс чылдарның эгезинде, советтиг чылдарда шажын-биле демисел үезинде, Тываның девискээринге турган хүрээлерни шуптузун өрттедип, чок кылгаш, эртем-билиглиг лама башкыларны шииткеш, узуткаан. Бодумнуң ада-өгбе ук-төөгүмден алырга, авамның ачазы Бурган-Ловуң кырган-ачамны “шажынчы” дээш шииткен. Кырган-ачаларым кайызы-даа Төвүтке 20 чыл хире өөренген, шажын эртем-билиглиг лама башкылар чораан. Ынчангаш бодумну шажынга эң чоок кижи кылдыр санап, Тыва чуртувуска ооң сайзыралдыг хөгжүлдезин чедип алыр дээш, бүгү-ле арга-күжүмнү берип чоруур кижи мен.

 Ниитилел тургузуунда эң кол өзек даянгыыш, ожуктуң үш дажы - чону, эрге-чагыргазы, шажыны бар. Ооң күжү-биле сайзырал чедип алдынар ужурлуг. Тывада субурганнарны чедер кылдыр тудуп алган бис. Ам Камбы-лама эргелели биле шажынчы организацияларның ажыл-чорудулгазының кол угланыышкыны – шажынчы өөредилге черлерин тудары кол деп санаар мен. Кижилерниң башкылар-биле чугаалажыр, өөредиг алыр чери хүрээ болур. Ындыг бодал-биле, Чырыткылыг Далай-Лама Башкы Моолга кээп чорда, ужуражып, хүрээни тудуп эгелээрде, Башкының авыралын, чөпшээрелин болгаш деткимчезин алган мен. Чырыткылыг Далай-Лама башкывыс, эң кол чүве – кижилерниң чүректеринге дуган-хүрээлер туттунуп, чүдүкчү чон Бурганның Өөредиин болгаш школаларда берип турар өөредилге эртемнеринге сундулуг болуру кончуг чугула дээнин утпас мен. Тывавыстың чонун өөредилгелерге сундулуг болурун чагып турган чүве. 

Төөгүден алгаш көөрге, Тывага шажынның катап сайзыралы эрткен чүс чылдың 90 чылдарында эгелээн. Ол үеден бээр дыка хөй кижилер шажын оруун шилип ап, ажыл-амыдыралын ооң-биле холбаан. Амгы үеде республикада 100 ажыг лама башкылар чонга бараан болуп, шажынны суртаалдап ажылдап чоруур. Бистиң национал культуравыстың чугула кезээн буддийжи өөредиг ээлеп турар. Ам чонувуска шажын талазы-биле шын өөредигни бээри чугула. Кол чүве – чонга чедингир, тодаргай тайылбырны тыва дылга чорударын чедип алыр. Ынчан чон биле шажынның аразында билчилге, демнежилге, каттыжыышкын хевирлеттинип, ооң өөредилгезин хөй кижи эдерер. Шынче орукту тургузуп бээри – шажынывыстың өөредии. Сарыг шажын ол орукту тып, шынзыдып алырының өөредии болур.

Бистиң иштивисте кол күш ында. Шажын-биле эрге-чагырга демнежип тургаш, чонувустуң сеткил-хөөнүнче угланган ажылдарга демниг болурувусту кыйгырар-дыр мен. Силерниң-даа, бистиң-даа чонувус чаңгыс. Тыва чон бүгү делегейде нептереңгей шажынның сурукчулары-дыр бис. Чаа соңгуттурган Камбы-Ламавыс ол талазы-биле бодунуң ажылын чаа көрүш-биле эгелээр дээрзинге бүзүреп тур мен.

 Хүндүлүг Камбы-лама! Лама башкыларывыс! Бүгү-ле амылыгларга энерел-сеткилди, ачы-буянны, ханы ынакшылды болгаш хүндүткелди илереткен буддизмниң эртинелерин быжыглаарынче кичээнгейни салып, мерген угаанныг дагдыныкчызы база езулуг башкының төлептиг үлегери апаарыңарга бүзүреп тур мен. Ону шыдаар силер. 

Тываның Чазаа чаа соңгуткан Камбы-ламавыс Нацык-Доржу-биле кады ажылдаарывысты аазап тур мен” – деп, ол чугаалаан.  

Тайылбыр. Тываның IX Камбы-ламазы Гелек Нацык-Доржу (анаа ады Сергей Олегович Сарыглар) «Цеченлинг» хүрээзинге чонга бараан бооп турган лама башкы. Ол Бурятияда Иволга хүрээзинге шажын эртем-билиин чедип алган. 2015 чылда Иволга дацанында шажын талазы-биле институтка буддийжи философияның доктору - геше атты камгалаан. Тываның VIII Камбы-ламазы Джамбел Лодой башкы коронавирус аарыындан чок болган соонда, чаа Камбы соңгулдазынга республикада 98 шажын башкыларының аразындан 3 башкы киришкен. Соңгулдада Гелек Нацык-Доржу башкы эң хөй үннү алгаш, Тываның IX Камбы-ламазы болур бүзүрелди чаалап алган.