Тываның Баштыңы Бүгү-делегейниң херээженнер хүнүнде күрүне шаңналдарын тывыскан

Аңаа республиканың бүгү хоорай, суурларындан болгаш найысылал Кызылдан ат-сураглыг, амыдыралда активчи туруштуг херээжен чон чыылган. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол республиканың херээженнеринге байыр чедирген. 

— Эргим чаңгыс чер-чурттугларым, эргим херээжен чонувус! Частың башкы байырының хүнүнде Силер бүгүде-биле ужуражыры кайгамчык өөрүшкү-дүр. 

Март 8-тиң хүнү дээрге бистерге, эр хиндиктиг кижилерге, Силерже – амыдыралдың чаяакчылары ачы-буянныг аваларже, өөвүс иштинче, угбаларывысче, кыс дуңмаларывысче база катап улуг кичээнгей салырының чылдагааны-дыр. Шупту эр хиндиктиглерниң өмүнээзинден ажыл-агыйларның алдарлыг хоочуннарынга, удуртукчуларынга болгаш Тываның национал театрында чыылган бүгү херээженнерни таварыштыр частың чараш байырлалы Март 8 уткуштур изиг байырымны чедирип тур мен.

Силерниң бойдустан чаяаттынган чараш-каазыңарның, энерелдиг сагыш-сеткилиңерниң, өгнүң одун кезээде чылыг, чырык, арыг-силиг тудуп чорууруңарның ачызында бистер, эрлер, база өрү тырттынып, маадырлыг чорукту болгаш күш-ажылчы чедиишкиннерни кылыксай бээривис чажыт эвес. Силер дээрге амыдыралдың дөзү-дүр силер. Ава кижиниң авыралында ажы-төлү аас-кежиктиг чурттап чоруур. Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерниң саны чылдан чылче өзүп турар байдалдың артында силер, иелер, ажы-төлдериңерниң келир үезинге бүзүрелиңер болгаш эки чуртталганы чедип алыр дээн тура-сорууңарның көскү демдээ-дир. Ол ындыг болур-даа ужурлуг. Ынчангаш бистиң эргим аваларывыска, кырган-аваларывыска угбаларывыска аас-кежик болгаш өөрүшкүнү, чаптанчыг уругларывыска Бүгү-делегейниң кайгамчык байырлалы Март 8 таварыштыр аас-кежикти, кадыкшылды болгаш өөрүшкүнү сеткилимниң ханызындан күзеп тур мен! Частың чараш байырлалы-биле! 

Бөгүн чөрүлдээлерлиг болгаш социал айтырыглар чидиг¬ленген ниитилелде херээжен кижи үнелеп четтинмес рольду ойнап турар. Кандыг-даа хөөредиг чокка, бөгүн бүгү делегей болгаш кайы-бир аңгы чоннуң-даа амыдырал-чуртталгазы херээжен кижиден дорту-биле хамааржыр болгаш ооң чүткүл-соруу, күзелдеринден, харыысалгазындан болгаш бердинген чоруундан дыка хамааржыр.

 Ам чаа безин республиканың улус ажыл-агыйының аңгы-аңгы адырларынга ажылдап чораан, ажылдап турар кайгамчык херээженнери-биле ужураштым. Оларның шуптузунуң быжыг туруштуун, амыдырал от-чаяачы хүлээлгезин ханызы-биле медереп билирин, боттарынга бүзүрелдиин, кижилерни хей-аът киириптер хуулгаазын күжүн магададым. 

Оларның аразында кымнарны чок дээр! Тыва Республиканың улустуң эмчизи Екатерина Кыргысовна Норбу ам-даа бичии чаш хамаатыларның чырык черге чаяаттынарынга үлүүн киириштирип чоруур. Ооң чылыг чымчак холдары чеже өпеяаларны хүлээп албаан дээр, санап четпес бис. 

Снежана Спартаковна Куулар – Чадаана хоорайның № 1 школазының физика башкызы. 2019 чылда ол Бүгү-российжи башкылар конкурузунга («Мээң эң эки кичээлим») тиилекчи болган. Ооң өөреникчилери ЕГЭ-ниң түңнелдери-биле быжыг билиглиин көргүзүп турар. Аныяк коллегаларының дагдыныкчызы болбушаан, арга-дуржулгазын үлежип чоруур. Кайгамчык башкының өөнүң ээзи база күш-ажылчы кижи болганында элдептиг чүве чок, ол муңчу малчын!

 Ча адарынга Россияның алдарлыг тренери, Россияның күш-культуразының болгаш спортунуң алдарлыг ажылдакчызы Раиса Сергеевна Тутатчикова өөнүң ээзи Евгений Тутатчиков-биле кады дыка хөй спортчуларны, янзы-бүрү маргылдааларның тиилекчилерин кижизидип шыдаан. Оларның аразында уруу Елена Достай – Россияның алдарлыг спорт мастери, Афиныга болган олимпий оюннарының киржикчизи. Тутатчиковтарның өг-бүлези Тывага ча адарының спортунуң хөгжүлдезинге кайгамчык идигни берген. 

Кызыл хоорайның Орус культура төвүнүң директору Татьяна Владимировна Краснопивцева бурунгаар чүткүлдүг чоруп орар улуг, күштүг корабль дег, коллективин бүзүрелдиг башкарып орар. Бо коллектив республиканың чурттакчы чонунуң националдар аразында харылзаазын быжыглаарынга канчаар-даа аажок улуг үлүүн киириштирип турар. 

Балгазынның ыяш ажыл-агыйынга 32 чыл ажылдаан Надежда Демьяновна Козлова апрельде 60 харлаар юбилейин демдеглээр. Иркутскиниң арга-арыг ажыл-агый техникумун дооскаш-ла, ол Тывага ажылдап эгелээн. Балгазынның хадыларлыг аргазы ооң күш-ажылының ачызында өзүп, мандып, чаарттынып турар. Надежда Демьяновна, байыр чедирип тур мен! 

Эргим херээженнер! Тывада бүгү-ле чүүлдер силерниң эктиңерде туттунуп турар деп бүзүрелдии-биле чугаалап болур мен. Малчыннар, башкылар, социал ажылдакчылар, эмчилер, эмчи сестралары, по-варлар, сайгарлыкчылар, кижизидикчилер, инженерлер, чогаалчылар болгаш өске-даа мергежилдиң кыс чону кызымаккай күш-ажылының ачызында бичии Тывавысты сайзыратчып, келир үениң салгалдарынга быжыг дөстү тургузуп турар.

2019 чылда Тыва Республиканың Дээди Хуралынга Айыткалымга мурнады хөгжүдер сорулгаларны тодаратпышаан, «Күш-ажылчы кижиниң чылын» чарлаарын болгаш «Эң эки күш-ажылчы түңнелдери болгаш чедиишкиннери дээш» деп шаңналды тургузарын сүмелээн мен. Тываның херээженнери ону деткип, идепкейлии-биле киришкеш, боттарының төлептиг ажыл-ижин көргүзер боор дээрзинге бүзүрээр мен. 

«Чурттап турар суурум» деп төлевилел көдээниң чурттакчыларын каттыштырар эгелээш¬кин болуп, боттарының амыдырал-чуртталгазын экижидер күзелиниң боттандырар арганы берип турарын демдеглекседим. Бо төлевилелдиң база кол шимчедикчи күжү силер болур силер дээрзинге идегелим улуг, эргим херээжен чон. Час дүшкен – чаңгыс чер-чурттугларывысты картофель, ногаа олуртурунче эвилелдээр үе келгени ол. Үрезин-биле хандырар бис, ынчангаш рынокта өртээ аар деп олурбас кылдыр элбек дүжүттү өг-бүлелер өстүрүп ажы-төлүн чемгерер, азыраар арганы ажыглазын.

Байырлалда аваларга байыр чедирбишаан, ылаңгыя хөй ажы-төлдүг иелерге улуг байырны чедирип тур мен. Оларга черге чедир мөгейбишаан, хүн бүрүде ажы-төл дээш сагыш човаашкыныңар дээш четтиргенимни иелередип тур мен. Амыдыралда чеже-даа бергелер турза, чырык черге чаш төлдү дидими-биле чаяап чоруур буяныңар дээш мөгейип тур мен!

 Чырык черге амыдырал чаяары дег буян турбас. Бөгүн хөй ажы-төлдүг иелер төлептиг кичээнгейде болу бергени өөрүнчүг. Федералдыг Хуралче Президент Владимир Путин бодунуң Айыткалында хөй ажы-төлдүг иелерге хамаарыштыр элээн хөй деткимчелер немежирин дыңнаткан. Чижээлээрге, «ажы-төл көвүдээн тудум, үндүрүг эвээжээр» дээн ышкаш. Амыдырал байдалы чегей өг-бүлелерге уруг төрүттүнген дээш төлевир посо-биени өстүрер, инвалид уругнуң азыралы дээш пособие 10 муң рубль чедер, ипотека чээлизи дээш чиигелде ооң хуусаазы төнгүжеге күштүг болур, а үш дугаар азы оон хөй ажы-төл төрүттүнген аныяк өг-бүлелерге ипотека чээлизин дуглазын дээш, ие капиталындан аңгыда федералдыг бюджеттен 450 муң рубльди төлеп бээр. Бистиң хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер хөй республикага федералдыг мындыг деткимче чугула херек болгаш өйүнде болуп турары өөрүнчүг.

Эргим өңнүктер! Март 8 байырлалының бүдүүзүнде Тываның төлептиг херээженнериниң аттарынче катап эглип келикседим. Ылаңгыя медицина, өөредилге, культурада херээженнерниң чедиишкиннери көскү. Бо адырларда ажылдап турар херээженнерниң саны 62,1 хуудан 81,9 хуу чедип турар. Оларның эң-не төлептиглеринге күрүне шаңналдарын тыпсыр-дыр бис – дээш, Шолбан Валерьевич оларны адап, сценаже чалаан.

«Тыва Республиканың кадык камгалалының алдарлыг ажылдакчызы» Хүндүлүг атты республиканың бичии уругларның кадыын быжыглаар төвүнүң педиатр-эмчизи Зинаида Дадар-ооловна Идамга, «Тыва Республиканың улустуң башкызы» атты Кызыл кожууннуң Каа-Хем суурда № 1 школаның тыва дыл болгаш чогаал башкызы Роза Кара-ооловна Хертекке, «Күш-ажылга шылгарал» Тыва Республиканың медалын Кызыл кожууннуң культура эргелелиниң начальниги Алефтина Окай-ооловна Халбажыкка тывыскан. 

Бедик шаңналдарны тывыскан соонда, ТР-ниң Баштыңы Ш.В. Кара-оол база катап Тываның бүгү херээженнеринге байыр чедирип, өг-бүлелеринге аас-кежикти, кадыкшылды, чогаадыкчы болгаш ажыл-ишчи чедиишкиннерни күзээн. Байырлал солун концерт-биле доозулган.