«Дорт харылзаада»: Чурагайлыг телевидение

Тываның девискээринге чурагайлыг телевидение хөгжүдериниң талазы-биле Тыва Республиканың Чазаа биле Россияның телевидение болгаш радио-дамчыдылга четкизи (РТРС) төлевилелди кады ажылдап кылган. Бо ажыл талазы-биле «2009-2015 чылдарда Россия Федерациязынга телерадио-дамчыдылгазының хөгжүлдези» тускай сорулгалыг федералдыг программаның күүселдези-биле амыдыралга боттаныры. Россияның телевидение болгаш радио-дамчыдылга четкизиниң (РТРЧ) сорулгазы — амгы үениң бедик, чурагайлыг телевидение деп техниктиг термин-биле адаар, сайзыраңгай телевидение хевиринче шилчиири болур.

Федералдыг тускай сорулгалыг программаның бирги чадазы — ол чурагайлыг четкини федералдыг 10: 1-ги канал, «Россия-1», «Россия-2» НТВ, 5-ки канал, «Россия-24», «Россия-Культура», медээ каналы «Россия-24», уруглар-элээдилерниң каналы «Карусель», немештир 2013 чылда «Россияның хөй-ниити телевидениези» болгаш «ТВ центр» каналдар кирген.

Россияның девискээринде чурагайлыг телевидение четкизинге кызыгаар регионнарны мурнады киирген. Ол дээрге, Алтай Республика, Бурятия, Тыва Республика, Хакасия, Алтай край, Забайкалье край, Камчатка, Приморье, Хабаровск, Амур облазы, Сахалин, Еврей автономнуг область. Эге үе-чадазында бирги мультиплекстиң дамчыдылгазының четкизи-биле бистиң республиканың чурттакчы черлериниң хөй кезиин хаара туткан.

Санныг телевидение четкизиниң талазы-биле «Шын» солуннуң редакциязынга июнь 25-те болган «дорт харылзааның» үезинде чурттакчы чоннуң болгаш редакцияның ажылдакчыларының айтырыгларынга республиканың радиотелевидение дамчыдылга төвүнүң дамчыдылга ретрансляторлар бүдүрүлгезиниң начальниги Александр Александрович Курганский база очулдурукчузу, төптүң менеджери Сайлык Олеговна Шералиева харыылааннар.

Инна Дамба-Хуурак, «Шын» солуннуң кол редактору:

— Бо эртип турар «Дорт харылзаа» республиканың радиотелевидение дамчыдылга төвүнүң айтырыгларынга хамаарышкан. Ынчангаш, амгы үеде чурагайлыг теле-дамчыдылганың Тывада хөгжүлдезиниң дугайында бистиң номчукчуларывыска тайылбыр бээрин чугула деп санаар мен.

Александр Курганский:

— Тыва Республиканың чурттакчы чонунуң 95 ажыг хуузу чурагайлыг теле-дамчыдылга-биле хаара туттунган. «2009-2015 чылдарда Россия Федерациязынга телерадио-дамчыдылганың хөгжүлдези» тускай сорулгалыг федералдыг программа езугаар ажылдап эгелээн 12 регионнар аразынче бистиң республика киргенин демдеглээйн. Билдингири-биле чугаалаарга, амгы үениң бедик, сайзыраңгай теле-дамчыдылга четкизи, Интернет четкизи дег, хүнден хүнче сайзыралды ап, чаа-чаа каналдар-биле немежип-ле орар. Тыва иштинде чурагайлыг хевирже (чурагайже) шилчилгени РТРС-тиң республикада салбыры – Республиканың телевидение дамчыдар төвү (РТДТ) эки күүседип турар.

Айдана Монгуш, Эрзин кожуун:

— Эрзин кожуунга чурагайлыг теле-дамчыдылганы кажан тургузарыл? Бо теле-дамчыдылга талазы-биле чон эки билбес, ынчангаш тодаргай тайылбырдан бээр силер бе?

Александр Курганский:

— Республиканың шупту кожууннарында бо чурагайлыг телевидениени киирген. Силерниң Эрзин кожууннуң 3 сумузунда тургускан, Эрзин, Мөрен болгаш Нарын. Чурагайлыг хевир телевидениези тургустунмаан суурларга ажылдарны 2013-2015 чылдарда доозарын планнап турар бис. Ниитизи-биле республиканың чурттакчы чонунуң 95 ажыг хуузу чурагайлыг хевирге Россияның каналдарын халаска көрүп турар.

Шончалай Ховалыг, Кызыл хоорай:

— Бистиң республикада чурагайлыг теле-дамчыдылгада каш канал барыл? Моон ыңай каналдарның калбарары-биле сайзыралды ап болур аргазы бар бе?

Александр Курганский:

— Тывада чурагайлыг хевир теле-дамчыдылганың 10 каналын көргүзүп турар. Бо чылдың төнчүзүнге чедир ам-даа 10 каналдарны калбартыры планда кирген. Бо талазы-биле хемчеглерни кылырын кызыдып турар бис. Чурагайлыг телевидение дамчыдылгазынче шилчээн түңнелинде мультимедийлиг, интерактивтиг ачы-дузалар база хөгжүүр.

Монгуш Елена, Барыын-Хемчик:

— Чурагайлыг теле-дамчыдылга кайы кожуунда коштунмаан ирги, бистер бо каналдың дугайында эки-ле билбейн тур бис.


Александр Курганский:

— Тывавыста янзы-бүрү чаданың албан черлериниң кол херээ – рес-публиканың чурттакчы чонунга дуза чедирери болур. Бистер муниципалдыг албан черлери-биле сырый харылзаалыг ажылдап турар бис. Силерниң Барыын-Хемчикте эң-не күштүг станцияны тургусканындан, шупту сумулары амгы үениң бедик, сайзыраңгай теле-дамчыдылгаларын көрүп турарлар. Бай-Тайганың чамдык суурларында бо дамчыдылга коштунмаан, бо талазы-биле планда киирип алган, айтырыгны дарый чорударын шиитпирлеп турарын дыңнадыйн. Чоокта чаа тургустунган чурагайлыг телевидениениң дугайында билдинмес болза, бистиң-биле харылзажырын сүмелээр-дир мен. Харылзажыр телефонувус 5-64-84. Телефон дамчыштыр тайылбырны берип болур.

Айлаң Монгуш, Кызыл хоорай:

— Бо чурагайлыг теле-дамчыдылганың угланыышкыны кандыгыл, өске каналдар-биле дөмей бе, чижээ: Триколор ТВ, НТВ, МТС, Ростелеком, Орион Экспресс.

Александр Курганский:

— Россияның телерадио-дамчыдылга четкизи сайзыраңгай телевидение хевиринче шилчип турары-дыр. Триколор ТВ, НТВ-Плюс, МТС, Билайн, Акадо коммерциялыг операторлар-дыр.

Вера Куулар, Өвүр кожууннуң Хандагайты суурдан:

— Бистиң Хандагайтыда 2 канал көргүзүп турар, чүге ындыгыл?

Александр Курганский:

— Бир эвес телевидение антенналарының талазы-биле үрелиишкиннер бар болза, кожууннуң администрациязынга баар силер, оларның-биле сырый харылзааны тудуп, ажылдап турар бис, чагыгны киирерге, Кызылдан техниктиг ажылдар харыылаар инженерлери баргаш, кайда үрелиишкин барын тодарадып, кылып бээр.

Чечена Сат, Бай-Тайга кожууннуң Тээли суурдан:

— Бо чурагайлыг хевирниң каналын көөрде, кандыг марканың телевизорун садып алырын сүмелээр силер?

Александр Курганский:

— Чурагайлыг телевидение каналдарынга кандыг-даа марканың телевизорун садып ап болур, ооң-биле чергелештир антенназы болгаш приставказын садып алырын сүмелээр мен.

Херел-оол Билдии, Чеди-Хөл кожууннуң Хендерге сумузундан:

— Мен көдээ черде чурттап чоруур мен. Радио дамчыдылгазының талазы-биле айтырыым бар. Республикада радио дамчыдылгазы чамдык девискээрлерде багай дыңналыр, а чамдык черлерде шуут чок, радио дамчыдылгазы кажан эки сайзыраарыл?

Александр Курганский:

— Тывада радио дамчыдылгазының четкизи сайзыраңгай. Россияда улуг-улуг радиостанцияларының дамчыдылгаларын шуптузун дыңнап турар. Россияга бүдүрген радиоприемниктерниң эвээжинден, радио чалгыгларының шуптузун дыңнавайн турары харааданчыг. Кыдаттың бүдүрген радиоприемниктерин ажыглап турар бис, ынчангаш радио чалгыгларын эки тыртпайн турар чылдагааны ол.

Надежда Ноокай, Таңды кожууннуң Балгазын суур:

— «Тыва» теле-дамчыдылгага чүге кадык камгалал дугайында рубрика үндүрбезил?

Валерия Конгар, «Шын солуннуң корреспондентизи:

— Надежда Чоодуевна, Силерниң айтырыыңар Күрүнениң телерадиокомпаниязы «Тывага» хамааржыр. Шынап-ла, кадыкшыл айтырыын көдүрүп турарыңар дыка шын, хүннүң чугула айтырыы-дыр. Бистиң «Шын» солуннуң редакциязы бо айтырыгга хамаарыштыр материалдарны удаа-дараа чырыкче үндүрүп турар бис, ынчангаш, кадыкшыл темазынга хамаарышкан материалдарны «Шын» солундан номчууруңарны сүмеледивис.

Кара-оол Лапчаа, Каа-Хем суурнуң чурттакчызы:

- Каа-Хем суурда телевизорнуң көргүзери дыка багай, бажыңым Хербис дааның баарында, оон ыңай Тыва каналдарны көөр арга чок, Хербис, Малчын кудумчуларында телевидение четкизин коштунмаан деп болур. Суурувуска чурагайлыг хевирниң телевидениезин киирер дээн, ам-даа чок. Айтырыгны тургузуп, чогуур органнарже телефон дамчыштыр айтырарга, чүгле приставка дугайында чугаалаар, тодаргай харыылавас, ажылдакчыларның бөдүүн чонга хамаарылгазы багай. Чурагайлыг хевир телевидениезиниң талазы-биле тодаргай медээден бээрин дилээн.

Александр Курганский:

— Тывада чурагайлыг хевирниң 10 каналын көргүзүп турарын катап база чугаалаайн, бо чылдың төнчүзүнге чедир 20 канал чедир калбартырын планда киирген, ажылдар кылдынып турар. Республиканың чурттакчы чонунга чагыырым болза, чурагайлыг телевидение талазы-биле билдинмес айтырыглар тургустунуп келзе, бистиң-биле харылзажырын дыңнадыйн. Россия биле Тываның демнежилгезиниң 100 чылын таварыштыр Кызыл хоорайда республиканың эң кол теле-суургазын архитектурлуг чырык каасталгазы-биле шимээрин планда кииргенинге хемчеглер алдынып турар. Бистиң-биле харылзажып, чугаалашканыңар дээш, четтирдим.


Анисья Тюлюш, Валерия Конгар.
Алдын-Херел Апыкааның тырттырган чуруктары.