Тывада «Өг-бүле бүрүзүнге-ле дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилелиниң күүселдезиниң ээлчеглиг түңнелин үндүрген

Тываның Өөредилге яамызы Республика Баштыңы Шолбан Кара-оолга «Өг-бүле бүрүзүнге-ле дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилелиниң бо чылда боттаныышкынын таныштырган.  

2018 чылда төлевилел чорудуу-биле, ЕГЭ база дужаап кирер шылгалдалар дужаарынга тускай курс эрткен 310 школа доозукчуларындан 125 кижи Россияның дээди өөредилге черлеринче чедиишкинниг киргенин яамы дыңнаткан. Бо чылын школа дооскан 148 кижи профтехучилищелер болгаш колледжтер сургуулдары болган.  

2017 чылда губернатор төлевилелиниң 28 киржикчизи белеткел курстарын эрткен, оларның он бежи институттарже дужаап алган. Бо чылын губернатор төлевилелинче оолдар, кыстарны чүгле хаара туткан эвес, а көдээ черлерден эки өөредилгелиг киржикчилерниң санын көвүдеткен. Бай-Тайга, Барыын-Хемчик, Чөөн-Хемчик, Каа-Хем, Мөңгүн-Тайга, Сүт-Хөл, Чаа-Хөл, Өвүр, Эрзин база Тере-Хөл кожууннарда төлевилел киржикчилери дээди база ортумак тускай өөредилге черлеринче 100 хуу дужаап кирген. 

Ындыг болзажок, Тываның Баштыңының айытканы чугула көргүзүглер ам-да чедип алдынмаан. Чижээ, 2018 чылда школалар болгаш колледжтер доозукчуларындан төлевилелде киржип турарларның 65 хуузу дужаап кирген. А регионга хамаарыштыр алырга ол 62 хуу. Муниципалитеттерден Бии-Хем (100 %) биле Чеди-Хөл (67 %) кожууннар эки көргүзүглерлиг.  

Шолбан Кара-оол Өөредилге яамызының илеткелин дыңнааш, ийи чыл иштинде төлевилелди ажылдаткаш, боттуг үре-түңнел бир дугаар чедип алдынган деп демдеглээн. Төлевилел ужу-кыдыы билдинмес, анаа-ла күзел эвес, а үре-түңнелдиг ажыл апарганын айыткан. Эвээш орулгалыг өг-бүлелерден ажы-төлдү эртем-билигге чедирер социал чаданың дээштиг системазы болу берген.  

«Үш чыл бурунгаар, өг-бүле бүрүзүнге оода бир дээди эртемниг уруг турарын чедип алыр улуг ажыл-херекти эгелээн бис. Эртем-билигни чедип алгаш, төрээннеринге өмек-дөмек болуп, дуңмаларының хей-аъдын көдүрүп, чоок кижилеринге дузалажып чоруур кылдыр алызында санаан бис. Дээди эртем-билиглиг ажы-төл өг-бүлениң чүткүлү, амыдыраарының утказы болу бээр кылдыр. Бедик технологияларның чүс чылында эртем чокта эки амыдыралды тудары болдунмас. Ол хамаанчок, малчыннаарда безин ханы, калбак билиглер херек.  

Ынчангаш «Өг-бүле бүрүзүнге-ле дээди эртемниг уруг» деп төлевилел тывылган. Баштай көөрге, амыр ышкаш. Школа доосканындан аңгыда, өске эртем-билиг чедип албаан өг-бүлелерни алыылыңар. Ындыгларның саны 11 муң ажыг болган. Ол өг-бүлелер репетитор хөлезилээр аргазы чок, эвээш орулгалыг дээрзи билдингир. Оларның ажы-төлүнүң эң улуунга школа соонда институтче дужаап киреринге дузалажырын – бис алдывыс. Бир эвес дээди өөредилге чери болдунмаза, колледжче-даа болза.  

Бир дугаарында, башкылаашкын үделгезин быжыглаан. Ол оолдарны шылгалдаларынга тускай сорулгалыг белеткээр кылыр Тываның күрүне университединиң башкыларынга төлевирни республика берип турар. Оон аңгыда, университеттиң белеткел курстарынга кичээлдээр кылдыр төлевилелдиң киржикчилерин чыып, өөредилге үезинде чурттаар чер база чемненир төлевириниң шупту чарыгдалын акшаландырган. Үште, ол уруглардан чүгле бештерге өөренип турар студентилерге ай санының стипендияларын доктааткан.  

Бо бүгү арга-хевирлерни төлевилел күүселдезиниң үезинде хевирлеп, ажылдап кылган. Бөгүнде, белеткелдиң бо чадазы ажылдап турарын, бүзүрел-биле чугаалап болур мен. Чижектен киирейн. 2017 чылда төлевилелдиң 28 киржикчизи ТывКУ-нуң курстарын эрткен. Оларның 15-и дээди өөредилге черлеринче, а 6-зы - училищелерже кирип алган. 2018 чылдың доозукчуларындан 310 кижи төлевилелче кирген, оларның 125-жи дээди өөредилге черлеринче кирген болза, 148-зи – колледжтерде өөредилгезин уламчылаан. Профтехучилище доозукчуларындан 179 кижини төлевилелче хаара туткан, оларның үштен хөй кезии Россияның дээди өөредилге черлеринче дужаап, улаштыр өөренип эгелээн.

Эгезинде, төлевилел оода 20 хуу боттаны бээр болза, дыка-ла эки ийик деп бодап турган мен. Херек кырында көңгүс өске болду! Ийи кижиниң бирээзи-ле дээди өөредилге черлериниң студентилери болган! Колледжтерже кирген кижилер саны-биле чедиишкин - 100 хуу. Төлевилел дээш ажылдаан кижилерге байырны чедирдим. Ам-даа ажылдаар бис. Аныяктар эртем-билиг чедип алырынга дузалашкан өг-бүлезинче, төрээн республиказынче эки специалистер болуп чанып келирге бүзүрээр мен» - деп, республика баштыңы бодунуң блогунда бижээн.  

«Өг-бүле бүрүзүнге-ле дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилелиниң киржикчилериниң 2018 чылда РФ-тиң болгаш ТР-ниң дээди өөредилге черлеринче дужаап киргеннерниң үлүү-биле кожууннар рейтингизи (тускай сорулга-биле - 65%)

Бии-Хем – 100 хуу; 

 Чеди-Хөл – 67 хуу; 

 Улуг-Хем – 63 хуу; 

 Кызыл хоорай – 60 хуу; 

 Кызыл кожуун – 47 хуу; 

 Бай-Тайга – 44 хуу; 

 Барун-Хемчик – 42 хуу; 

 Өвүр – 40 хуу; 

 Сүт-Хөл – 40 хуу;

Тес-Хем – 38 хуу; 

 Чөөн-Хемчик – 36 хуу; 

 Эрзин – 33 хуу; 

 Каа-Хем – 31 хуу; 

 Мөңгүн-Тайга – 30 хуу; 

 Тере-Хөл – 29 хуу; 

 Тожу – 28 хуу; 

 Ак-Довурак хоорай – 26 хуу;

 Таңды – 25 хуу; 

 Чаа-Хөл – 20 хуу.