Тываның Баштыңы шахтерларга күрүне шаңналдарын тывыскан

"Профессионал байырлалыңар-биле сеткилим ханызындан байыр чедирип тур мен! Мында чыглып келгеннерге, хөмүр-даш адыры бистиң Тываның экономиказында, ооң моон соңгааргы үезинде кол черни ээлеп турарын Шахтер хүнүнүң бүдүүзүнде чугаалаксадым.

 Республиканың хөмүр тывыжының төөгүзүн күш-ажылы-биле тургузушкан хүндүлүг хоочуннарывыска база катап байырны чедирейн. 1970 чылдың октябрьда, Күрүне комиссиязы Каа-Хем хөмүр-даш уургайны ажылдадыр дугайында актыга атты салган соонда, республиканың хөмүр үлетпүрүнүң эгези ажыттынып, «кара алдынның» бирги миллионун уургайдан казып тыпканын, олар дыка эки сактып олурлар боор. 

Тываның хөгжүлдезинге киирген кызымакай күш-ажылыңар болгаш өртээ турбас үлүг-хууңар дээш мөгейип, адырның хоочуннарынга диңмиттиг адыш часкаашкыннары-биле байырдан чедирээлиңер.

Бөгүн республиканың даг тывыш үлетпүрү шапкын хөгжээн. «ТДК», «ТЭҮК» баз «Межегейхөмүр» тывыш компаниялары Улуг-Хем хөмүр-даш бассейниниң канчаар-даа аажок улуг чыдынын болбаазырадып турар. Ооң курлавыры улуг! Бистиң адаавыста 20 миллиард тонна хөмүр-даш чыдыны чыдар! Хөмүр – Тываның эң кол байлаа. Алызында – боттуң, регионнуң иштики рыногун хандырарындан аңгыда, Россия Федерациязының өске субъектилеринче база Азия чурттарынче «кара алдынны» үндүр садар ужурлуг бис. 

Сөөлгү чылдарда Тываның хөмүр тывыш бүдүрүлгелеринде хөмүр-даш казылдазы көвүдээн. Бистиң шахтерларывыс совет үениң – 1990 чылдың 1 млн. 68 муң тонна рекордун ашкан. Эрткен чылын, 2017 чылда, республиканың шахтерлары оон 600 муң тонна хөйнү - ниитизи-биле 1 млн. 634 муң тонна хөмүрнү каскан. Эрткен чылын 903 муң тонна хөмүр казып тыпкан «Межегейхөмүрнүң» шахтерларны бирги чержен үнген, а бо чылда «миллионну» ажа бергеннер.

Эрткен чылын бүгү-российжи рекордту ажып, тус-тузунда 1310 база 3173 метрни белеткээн алдарлыг күш-ажылчы чедиишкиннери-биле шылгараан шахтерлер, коллективиниң төлээлери - Алексей Перчук биле Дмитрий Тереховтуң бригадаларынга байыр чедирээлиңер. 

 Өске-даа шахтер коллективтерде ажыл шапкын. Бүдүрүлге адырында 1054 кижи ажылдап турар, ооң 669-зу (63,5 хуузу) бистиң чаңгыс чер-чурттугларывыс. Республиканың хөмүр тывыш бүдүрүлгелеринде акша-шалың турум – ортумак шалың төлевиринден (33 муң хире) хөй. 57 муң рубль акша шалыңныг регионнуң экономиктиг секторун арттырып база хөгжүдери чугула. Ол онза айыылдыг болгаш аар, дыка берге ажыл.  

Тыва шахтерлар бергелерге тура дүшпээн. Дагжылар кадыг, быжыг, соруктуг чон! Бедик хей-аъттыг, изиг чүректиг, арыг сагыш-сеткилдиг кижилерни шахтержу найырал улам доңнаан.  

Хүндүлүг эштер! Сөөлгү чылдарда Тываның экономиктиг чечектелиишкининде кол идегел - хөмүр тывыжы-биле холбашкан деп чугаалап болур мен. Шахтерларның профессионал байырлалы - бодунуң ийиги чалыы үезин эртип, көдүрлүүшкүнче кирген республиканың хөмүр-даш адырынга онза чылдагаан. Школачылар шахтернуң эге билиин шиңгээдип турар! Бөгүн республикада 11 профильдиг шахтер класстарында 217 оолдар өөренип турар, оларны бистиң хөмүр-даш компаниялары шефте алган.  

Школа доозукчуларының хөй кезии даг мергежилин шилип ап турарын амыдырал көргүскен. 2018 чылда 14 студент ук мергежилди өөренип доозар. Тываның күрүне университеди-биле кады, чурттуң 14 дээди өөредилге черлеринде келир үениң 122 дагжызы өренип турар. Дагжы мергежилге хереглелдиң өскени, даг-инженер мергежилдерге сонуургалдың улгатканы – республиканың хөмүр-даш адырының шыпкын хөгжүлдезинге магадылал! 

 Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттуглар! Профессионал байырлалдарга тураскааткан байырлыг хемчеглерниң чаңчылчаан кезээ - бодунуң мергежилинге шылгараан кижилерге күрүне шаңналдарын тыпсыры болур. 

 «Межегейхөмүрнүң» бирги өдүг участогунуң начальниги Андрей Васильевич Балекка база Тываның даг-руда компаниязының Чадаананың даг ажылдары участоктуң экскаватор машинизи Ким Монгушевич Хорлуг-оолга «Россия Федерациязының алдарлыг шахтеру» хүндүлүг аттарны тывысканы-биле байырдан чедирлээлиңер. 

Андрей Васильевич «Межегейуголь» компания тургустунганындан-на, 2013 чылдың августтан ажылдаан. Ол бүдүрүлгеде хүндүткелдиг дагдыныкчы. Хөмүр тывыжының уургайында, онза харыысалга болгаш кичээнгей херек чер адаанда нарын болгаш айыылдыг ажылдар талазы-биле ооң улуг арга-дуржулгазы бистиң чаңгыс чер-чурттугларывыска дыка херек. Андрей Васильевич бүдүрүкчү чорукту бедидип, чаа рекордтарны чедип алган күштүг болгаш демниг коллективти тургускан. Хөмүр-даш адырының хөгжүлдезинге ак сектилдиг күш-ажылы болгаш улуг үлүг хуузун киирген Андрей Васильевич Балек баштаан «Межегейхөмүр» күш-ажылчы коллективке профессионал байырлалы-биле байырны чедирдивис! 

Ким Монгушевич Каа-Хемниң хөмүр-даш разрезиниң Чадаана участогунда 1987 чылдан бээр ажылдап турар. Аңаа берген техниканы беш салаазы ышкаш шиңгээдип алган. Ким Монгушевич Тываның даг-руда компаниязында ак сеткилдиг болгаш харыысалгалыг ажылчын кылдыр бодун көргүзүп, сөөлгү үш чылда ооң удуртканы экскаватор экипажы бодунуң планын доктаамал ажыр күүседип келген. Ким Монгушевич – аныяктарның билдингир дагдыныкчызы. Үш чыл дургузунда 10 аныяк специалисти өөредип, стажировканы эрттирген. Бедик атты алганы дээш Ким Монгушевичиге байырдан чедирээлиңер. 

Бөгүн, даг ажылдар участогунда өрүмнээр техника машинизи Андрей Александрович Саламанов база диспетчер албанының начальниги Аяс Алдандайович Ховалыг республиканың күрүне шаңналдарын алганнар. Тываның даг-руда компаниязының коллективи олар ийини күрүне шаңналдарынче киирген.

Бистиң республиканың эң улуг шахтер коллективинге профессионал байырлалы-биле байырны чедирип, Тываның хоочун бүдүрүлгезинге сайзыралды күзээлиңер. 

Аныяк перспективтиг специалист Чаяна Вадимовна Тумей шаңнал алганнарның санында. Ол Тываның энергетиктиг үлетпүр корпорациязының организастыг айтырыглар департаментизин удуртуп турар. Адырда үр ажылдаваан-даа болза, техниктиг билии, тура-соруктуг күш-ажылы, хөй-ниити ажылынга идпкейлиг киржилгези дээш, коллегаларының хүндүткелин чаалап алган. Чаяна Вадимовнага база ТЭҮК коллективинге Шахтернуң хүнү-биле байырны чедирээлиңер. 

Хүндүлүг, байырлыг хемчегниң киржикчилери! Силер бүгүдениң өмүнээзинден, хөмүр-даш адырының шупту ажылдакчыларынга дагжы чедимчени, идегелдиг эштерни, быжыг кадыкшылды, Россияның болгаш Тываның чаагай чоруу дээш чаа-чаа чедиишкиннерни күзедим. Силерниң өг-бүлелериңер аас-кежиктиг болзун. Хөмүрнүң курлавыры тывынгыр, акша-шалыңыңар хөй-ле болзунам. Амыр-тайбыңны болгаш чаагай чорукту күзедим! Байырлал-биле өңнүктер!" 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол шахтернуң ажылы – амы-тынга кончуг айыылдыг ажыл деп демдеглээн. "Межегей чыдынының участок начальниги Андрей Александрович Пикулевтуң бо чылын амы-тынындан чарылган айыыл-халапты черле утпас мен. Шахтернуң бодун хайырлаваан күш-ажылын үнелеп база ооң өг-бүлезинге моральдыг деткимчени көргүзер дээш, «Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы» атты мөчээн соонда тыпсып тур бис» - деп, Тываның Баштыңы чугаалаан. 

Залда келген чон шахтерге база дириг чанып келбээн дагжыларга сактыышкынны кылган. 

Август 25-те, российжи билдингир ыраажы Анна Семенович Кызылга келген. Арат шөлүнге, Шахтер хүнүнге тураскааткан байырлалдың концертин көргүскен. Республика Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң Тываның энергетика корпорациязы-биле дугуржулга езугаар, 2013 чылдан бээр Шахтернуң хүнүн калбаа-биле демдеглээри чаңчыл апарган. Ол чылын «Иванушки International» бөлүктүң артистери Тывага келген. Дараазында чылда «Серебро» бөлүү аалдап чораан. 2015 чылда «Фабрика» бөлүктүң кыстары кызылчыларга бараалгаан. Ооң соонда "Сылдыстар фабриказының" бир киржикчизи Виктория Дайнеко келген. Бо чылын Анна Семенович оюн-көргүзүүн бараалгаткан.