Тываның улустуң башкызы, билдингир күрүне ажылдакчызы Петр Александрович Морозов мөчээн

Петр Александрович Морозов 1950 чылдың сентябрь 24-те Орлов областың Урицк районунуң Богдановка суурунга төрүттүнген. Ачазы – Александр Сергеевич, авазы – Екатерина Андреевна. Ада-иези Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчилери. Сөөлүнде өг-бүле Красноярск крайның Уяр суурунче көжүп келген. 1967 чылда ортумак школаны дооскан соонда, Иркутскиниң күрүне университединиң журналистика факультединче кирип алыр дээрге, ооң чогаадыкчы ажылдары четпээн болгаш солунга ийи чыл ажыл стажы чок дээш, документилерин дедир берипкен. Угбазының сүмези-биле П.А. Морозов Кызылда күрүнениң педагогика институдунуң физика-математика факультединче кирип алган. Үшкү курска шыырак студентилерниң санынга кирип, Бай-Тайга районнуң Кара-Хөл ортумак школазынче физика, математика башкызы кылдыр чоруткан.  

1972 чылда Кызылдың пединститудун дооскан соонда, ол Таңды кожууннуң Кур-Чер ортумак школазынга башкы, Балгазын ортумак школазының директору (1973-1975), ВЛКСМ Таңды райкомунуң бирги секретары (1975-1978), Таңдының районо эргелекчизи (1978-1982) болуп ажылдаан. 1977-1978 чылдарда Совет Армияның хүрээлеңинге албан эрттирген.  

1982 чылда П.А. Морозовту Тываның өөредилге яамызынче сайыттың бирги оралакчызынга томуйлаан, ук албан дужаалга ол 11 чыл ажылдаан, 2000 чылдан эгелеп 2010 чылга чедир – өөредилге сайыды, 10 чылдарның дургузунда ол Ниити болгаш профессионал өөредилге яамызын, Өөредилге болгаш эртем яамызын, Өөредилге яамызын, Өөредилге, эртем болгаш аныяктар политиказының яамызын удурткан.  

Петр Александровичиниң удуртулгазы-биле Тываның өөредилге яамызының ажылы республиканың школаларының өөредилге чорудуунга таарымчалыг байдалдарны тургузарынче угланган: мурнады хөгжүдер «Өөредилге» национал төлевилелдиң хемчеглерин боттандырган, ооң ачызында республиканың школалары өөредилге кабинеттерин алган, компьютер техниказы-биле дериттинген, уруглар садтарының дээре дээн ажылдакчылары болгаш шыырак башкылар Россияның президентизиниң, Тываның баштыңының, муниципалдыг тургузугларның грантыларын алган, национал класстарга тыва болгаш орус дылдарга, литературага регионнуң өөредилге номнарының үндүрүлгези калбарган. Республиканың өөредилге системазын деткиириниң болгаш сайзырадырының структуразы тургустунган: «Сайзырал» төп, диагностика болгаш консультация Төвү, национал школаны сайзырадыр институт, өөредилгениң шынарын хынаар институт, салым-чаяанныг уругларны деткиириниң албан черлери болгаш өске-даа.  

Петр Александровичиниң бир кайгамчык эки шынары – школа санының, башкы бүрүзүнүң айтырыгларын хандыр көөрү, башкыларның ат-сывын дөгерезин билири. Хоорай-суурларны эргип-кезип чорааш, Петр Александрович чүгле өөредилге эргелелдери-биле эвес, школа, садиктерниң, немелде өөредилге черлериниң коллективтери-биле ужуражыр, хуу айтырыгларын безин шиитпирлежир, дузалажыр чораан. Ол республикага психология-эмчи комиссиязын тургускан, ону хөй чылдарда башкарып турган, кадыының байдалы кызыгаарлыг уругларның өөредилге айтырыгларын шиитпирлеп турган. П.А. Морозов онза кичээнгейни тыва дыл болгаш литература номнарын орус дылдыг уругларга база орус дыл, литература номнарын тыва дылдыг уругларга парлап үндүреринче сагыш салып чораан. Петр Александровичиниң деткимчези-биле Россия Федерациязында эң баштай улусчу педагогиканың чаңчылдарынга үндезилеп, чоннар дугайында билиглерниң өөредилге-методиктиг комплектизи парлаттынган. Петр Александрович Тываның бүгү башкыларының ханы хүндүткелин болгаш ынакшылын чаалап алган, ону «улусчу сайыт», «Тываның кол башкызы» деп хүндүткел-биле адаар турган. 

2010 чылда халашкан соонда, П.А. Морозов Тываның күрүне университединиң чанында Кызылдың педагогика институдун удурту берген. Бичии кижиниң кижизидилгезинге школа мурнунуң өөредилгезиниң башкылары кол рольду ойнаар деп, Петр Александрович санаар турган. Ынчангаш ол школа мурнунуң болгаш эге класстар өөредилгезиниң келир үедеги башкыларын белеткээринче онза кичээнгейни салып чораан. 

Хараалаан, кадыының байдалы бо угланыышкында ооң идеяларын болгаш планнарын боттандырар арга бербейн барган. 2015 чылдан Петр Александрович «Башкы» сеткүүлдүң редакциязынче шилчип келгеш, аңаа сөөлгү хүннеринге чедир ажылдаан. 

Өөнүң ишти Ольга Павловна-биле ийи ажы-төлдү кижизидип өстүргеннер. Петр Александрович Морозов башкылар ниитилежилгези-биле доктаамал сырый харылзааны тудуп келген. 

 Өөредилге адырынга ачы-хавыяазы дээш Петр Александрович Морозов Тыва Республиканың «Шылгараңгай күш-ажылы дээш» медалы-биле (2001), Тыва Республиканың ордени-биле (2008), Россия Федерациязының өөредилге яамызының Хүндүлел бижии-биле (2003), «Тыва Республиканың өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы» медаль-биле (1997) шаңнаткан. П.А. Морозовка РСФСР-ниң улус чырыдыышкынының тергиини (1988), Тыва Республиканың өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы (1997), Тыва Республиканың улустуң башкызы (2016) деп хүндүлүг аттарны тывыскан. 2014 чылда Кызыл хоорайның 100 чылында, Тыва Республиканың найысылалының хүндүлүг хамаатызы атка төлептиг болган. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол, Тыва Республиканың Чазааның кежигүннери Петр Александрович Морозовтуң эрте мөчээнинге ханы кажыыдап, ооң чоок кижилеринге болгаш төрелдеринге ханы кажыыдалын илередип тур. 

Ш.В. Кара-оол, К.Т. Даваа, Ч-Д.Б. Ондар, О.Д. Натсак, А.В. Брокерт, А.М. Чудаан-оол, Ш.Х. Хопуя, А.П. Дамба-Хуурак, М.В. Тунев, Б.Н. Монгуш, А.Г. Вавилихин, А.А. Щур, О.С. Достай, Е.В. Каратаева, А.Г. Оюн, О.О. Бады, Р.В. Кажин-оол, Е.Ю. Овсянников, Э.С. Данзы-Белек, А.К. Тамдын, О.Э. Донгак, Л.Ш. Тас-оол, Т.О. Санчаа, Д.К. Балбан-оол, А.А. Текеев, Р.В. Грицюк, Ю.А. Килижеков, И.И. Ултургашев.