Тывада мал кыштаглаашкыны хүр-менди

Чаа чылдың баштайгы хонуктарында малчын турлагларже, көдээ ажыл-агый кооперативтеринче, фермаларже үнүүшкүннерни организастаан. Кыштаглаашкын хүр-менди, малдың күш-деңгели ажырбас, чамдык черлерде эки болуп турарын специалистер демдеглээн. Мал аарыглары демдеглеттинмээн.

 Январь 8-тиң хүнү-биле алырга, ажыл-агыйларның шупту хевирлеринде курлавырлаан сигенниң 22 хуузу чарыгдаттынган. Республиканың көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелери кышты хүр ажары-биле 238 муң тонна сиген-ширбиилди, 2 муң тонна бичии-ле четпес саваңны, 2,5 муң тонна мал чиир тарааны белеткээн.  

Эрзин кожуунда харның кылыны 20-ден 30 сантиметр чедип турар, малчын турлагларже оруктарны аштаан. Грант алыкчылары дузазын көргүзүп турар, кывар-чаар чүүлже хөреңгини кожууннуң бюджединден аңгылаан.  

Тываның Баштыңының оралакчызы Байбек Монгуш январь 5-те Эрзин кожуунга четкен. Муниципалитеттиң удуртулгазы-биле кады Бай-Даг биле Булуң-Бажының суггарылга системазын көрүп, катап тургузар ажылдарның хемчээлинге үнелелди берген. Бай-Дагда 300 га, Булуң-Бажыңда 150 га черни алызы барып мал чеми белеткээринге көрүп турар. Ол чорааш "Уургай" КБК-ның баштыңы Батаа Бууевич Кунгааның кыштаанга база четкеннер. Көдээ ажыл-агыйының хоочуну кыштаглаашкынны эки эрттип турарын чугаалаан.

Тываның көдээ ажыл-агый сайыды Эртине Даңзы-Белектиң удуртулгазы-биле яамының специалистери чаа чылдың дыштаныр хонуктарында Тожу кожуунга чораан. Тываның Баштыңының Дээди Хуралга Айыткалында айытканы «Иви ажыл-агыйлыг өг-бүлелерниң эт-севи» губернатор төлевилелин боттандырарының чамдык чүүлдерин ол чорааш сайгарып чугаалашканнар. Тываның Көдээ ажыл-агый яамызының специалистери ол төлевилелге хамаарыштыр, уксаажыдылганың база малдың шимчээшкининиң талазы-биле отчеттарны канчаар кылырын тайылбырлаан.  

Кожууннуң активи биле арга-дуржулгалыг ивижилер төлевилелдиң дээштиин бедидеринге боттарының бодалдарын илередип, арга-сүмелерни бергеннер. Ужуражылгада бо чылдың февраль 18-те болур Ивижилер хүнүнге тураскааткан фестивальды эрттирерин чугаалажып, Тыва Республиканың Ивижилер фондузунуң Хайгаарал чөвүлелиниң кежигүнүнче кордакчыларны шилээн.  

Ужуражылганың киржикчилери Тываның көдээ ажыл-агый яамызының төлээлери-биле кады Тожуда, хуу кижилерде иви малдың чиге санын үндүрери-биле доктаамал ол-ла үеде санаар хуусааны доктаадыр шиитпирни хүлээп алган.  

2017 чылда мал чеми белеткээр кампанияда бедик көргүзүглери дээш Тожу кожууннуң удуртулгазынга өөрүп четтириишкинни чарлаанын демдеглезе чугула. 

Көдээ ажыл-агый сайыдының бирги оралакчызы Лариса Монгуш чаа чылдың дыштаныр хонуктарында Каа-Хем кожуунда сүт-бараан фермазының ажылын хынаан. 2018 чылдың январьның баштайгы хонуу-биле алырга, сүт-бараан фермазының бүдүрүлге баазазында 120 саар инек база 162 бызаа бар. Хүн бүрүде 210 кг сүттү саап ап турар. 

"Туранское" КБК-ге болбаазырадыры-биле сүттү дужаап турар. Ужуражылга үезинде ферманың коллективи база Каа-Хем кожууннуң удуртулгазы мал чеми сөөртүрүнге кывар-чаар материалдар-биле хандырылга, сүт болбаазырадыр цех-биле керээни чарары, малды чемгерериниң рациону дээш, оон-даа өске бүдүрүлге айтырыгларын чугаалашканнар. Каа-Хем кожуун чагыргазының 2017 чылдың декабрьда үндүрген айтыышкыны езугаар "Каа-Хемский" бүдүрүлгени Аганак Монгуш удуртуп эгелээн. 

Көдээ ажыл-агый яамызының төлээлери кожууннарда специалистер-биле кады Чөөн-Хемчик кожуунда кооперативтерже хыналда үнүүшкүннерни чоруткан. Олар Теве-Хаяда "Айлыг-Суг" биле Баян-Талада «Улуг-Тей» КБК-ларга чораан. Ол ийи ажыл-агыйда малдың күш-деңгели шыырак, мал чеми четчир.  

Малдарның уксаазынга үнелелди специалистер берген. Ажыл-агыйларның шээр малын хынап көргеш, чолдак кудуруктуг тыва хойга дүгжүп турар деп шиитпирни хүлээп алган.

Көдээ ажыл-агый яамызының специалистери ол-ла хүн Сүт-Хөл кожуунда тараачын-арат ажыл-агыйның баштыңы В. Ондарның кыштаанга барган. Малдың кыштап турары эки. Хар ындыг-ла кончуг улуг эвес, мал чеми четчир болган. 

Бо хүнде Тывада 2913 кыштаг барын сагындыраал. 2016 чылга деңнээрге, кыштаглаашкынче 6 муң баш хөй азы 366 муң баш санныг мал кирген. Кожуун болгаш суму чагыргалары, көдээ ажыл-агый эргелелдериниң специалистери, мал эмчилери төлевилел киржикчилеринге практиктиг дузаны чедирип турар. Өртке удур айыыл чок чоруктуң, малдың баш санын камгалап арттырарының тайылбыр ажылдарын чоруткан.