Чаартыкчы үзел-бодалдыг кижилерни депшидери – Тываны чедиишкинниг дүрген хөгжүдеринге шиитпирлиг базымнарның бирээзи

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң саналы-биле Тываның күрүне университединде тургустунган Философчу клубтуң ээлчеглиг хуралынга экономиканың бүгү адырларында ажыл-херектерни организастап, чорударда онзагай көрүштүг специалистерни дилеп, оларны деткиир ажыл эң-не чугула дээрзи демдеглеттинген. 

Чаартыкчы үзел-бодалдарлыг кижилерни депшидип, деткиири, оларның идеяларын болгаш төлевилелдерин боттандырарынга байдалдарны тургузары республиканың чедиишкинниг дүрген хөгжүлдезинге шиитпирлиг базымнарның бирээзи болур. 

«Кадрлар политиказының кол туружу – кадык бедик көдүрлүүшкүннү деткиири-дир. Тывада тодаргай хөгжүлде угланыышкынын тодарадырынга база сайзыралдың точказын сайгарарынга дээштиг шиитпирлер агаар ышкаш херек. Улуг хемчээлдиг инвестициялар чокка безин ону кылып болурун боттарывыстың арга-дуржулгавыс көргүскен. Чугула айтырыгларга чаа аргаларны база схемаларны тып, чүгле башты ажылдадыры арткан. Ооң көскү чижээ – «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» төлевилел-дир. Республиканың чазаа төлевилелдиң киржикчилеринге мал садып алыр баштайгы түңнү хандырып бээрге, схема езугаар, баштайгы киржикчи малын дараазында кижиже улаштыр дамчыдып чоруй баар. Дыка хөй кижилерге чээли алыр аргазы чок байдалда, бир ок-биле элээн каш койгуннарны адып алыр бо схема дыка таарымчалыг болган деп санаар мен: ажыл чок кижилерниң санын эвээжедип, арат ажыл-агыйларын тургузуп, малдың баш санын көвүдедип, куруг чыткан черни ажыглалче киирген. Шак ындыг төлевилелдер, ылаңгыя экономика адырынга хөй болур ужурлуг» - деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн. 

Тывада чогаадыкчы кижилерниң бот-сайгарылгазынга боттуг байдалдар эң-не берге өйде безин турган деп чазак даргазы демдеглээн. Губернатор чедир депшип ажылдаар мурнунда, ол боду безин онзагай идеяларны эксперттер ону боттандырып болур деп бадыткаар болза, кандыг-даа аргалар-биле деткиир угланыышкынны тудуп турган. Аныяктар аразындан бедик интеллектуалдыг бөлүктү хевирлээр, мал ажыл-агыйы азы медицина технологиялары дээн ышкаш аңгы-аңгы адырларда талантыларны илередиринге таарымчалыг байдалдарын тургузар, чаартыкчы үзел-бодалдарны деткиир, оларның идип үндүрген шупту регион төлевилелдерин боттандырары чугула. Чижээ, «Өг-бүле бүрүзүнге чаңгысдан эвээш эвес дээди эртемниг уруг» төлевилел социал камгалалы кошкак өг-бүлелерден ажы-төлдү эки эртем-билигге чедирер гуманитарлыг сорулгадан аңгыда, республиканың болгаш чурттуң амыдыралын өскертир күзелдиг болгаш ону боттандырып шыдаар специалистерниң армиязын, Тываның интеллектуалдыг курлавырын долдурар эң кол сорулгалыг.

Чогаадыкчы чоруун көргүзеринге бо хүнде байдал он-он чылдар бурунгаар турганындан элээн таарымчалыг. Республикада улуг бүдүрүлгелер база быжыг бизнес тыптып келген, сайгарлыкчы идепкейни деткээн инвестиция стандарттарын киирген, сайгарлыкчы чорукка саң-хөө деткимчезиниң институттары ажылдап турар, бизнес ажыл-чорудулгазының инфраструктуразы хөгжээн, ында административтиг шаптараазыннарны колдуунда-ла ап каапкан. Ындыг-даа болза, ам-даа элээн шынарлыг бурунгаар шимчээшкинни чедип алыр херек.

 «Экстерьер эки апарып, сан талазы-биле өскерилгелерниң бары шын, а бизнезивис база экономикавыс утка талазы-биле алыр болза, анаа-ла коммерциядан чайлап, сайзырал-хөгжүлдени манап турарын миннир апаар» - деп, республика баштыңы чугаалаан. 

Тываның эртем ниитилежилгези боттарының улуг эртем-билии база шинчилекчи ажылдары-биле чаартыкчы үзел-бодалдарлыг специалистерни илередип, үнелеп база депшидер, эрге-чагырга деңнелинге оларның төлевилелдерин боттандырар айтырыгны боттарынга алыр ужурлуг. Экономиканың аңгы-аңгы адырларында салым-чаяанныг кижилер-биле хол даяң ажылдап тургаш, чаа санал-бодалдар деткиир системаны тургузуп, ону коллективтиг көрүп, төлевилел кылдыр ажылдап кылгаш, амыдыралга боттандырарын чедип алыр ужурлуг. Эрге-чагырганың болгаш даргаларның ажыл-чорудалгазы хоойлу, инструкциялар, бюджет болгаш өске-даа кызыгаарлаашкыннарга даянып боданыр болгаш ажылдаар болганындан, эртемденнерниң киржилгези болгаш дузазы чокта ындыг ажылдар болдунмазын республика Баштыңы чугаалаан. Ынчангаш эртемденнерниң чаартыкчы үзел-бодалдарын чамдык албан-дужаалдыг кижилерниң «орта болбаан», «херек чок», «тенек бодал» дээри ында.  

«Бөгүнгү чугаавыс соонда, бистиң клувувус, ылаңгыя Аныяк эртемденнер эвилели, ол теманы – салым-чаяанныг кижилерниң арга-шинээн база оларның онзагай идеяларын республика албанынга ажыглап, чурттуң болгаш өске-даа регионнарның практиказында бар эң-не эки чүүлдерни Тывага боттандырарын көөр. Ол силерге солун болур ужурлуг. Республиканың чаңчылчаан эвес, а тускайлаң арга-хевирлерге хереглели чүден артык бедээн. Билир силер, кызыгаарлаттынган саң-хөө акша-хөреңгивисти таарыштыр санап тургаш, чоокку үеде эки түңнелдерни чедип алыры кол айтырыг ында» - деп, Тываның Баштыңы клубтуң кежигүннеринге чагаан.