Улуг транспорт төлевилелдеринде Тыва бодунуң туружун быжыглаанын аналитиктер демдеглээн

 Декабрь 12-де, Улусчу чогаадылга бажыңынга, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол республикада ажыл-херектерниң байдалын база бо чооку чылдарда иштики политика дугайында Айыткалын Дээди Хуралдың депутаттарынга таныштырган. 

Шолбан Кара-оол бодунуң айыткалында Тываның киржир бодап турары улуг транспорт төлевилелдеринден эгелеп, Россияның президентизиниң чурттуң чөөн чүгүнче угландырган инициативаларын деткээнин чугаалаан.  

«Кыдат Улус Республиканың «Чаңгыс куржаг – чаңгыс орук» деп улуг төлевилели евразия демнежилгезин шынарлыг болгаш бүгү талалыг хөгжүдеринге боттуг үндезин боор – деп, республика баштыңы чугаалаан. – Чугаа Россия, Моол болгаш Кыдатты харылзаштырар оруктар, транспорттуң улуг инфраструктуразының тудуунуң дугайында чоруп турар, а оруктар дээрге экономиктиг өзүлдениң үндезиннериниң үндезини.

 Ташкентиге 2016 чылда меморандумга лидерлер ат салып турда, ол дугайында чогумчалыг инициативаны чугаалаан турганын республика баштыёы сагындырган. Ол чөпшээрежилгеже 30 ажыг төлевилел кирген. Оларның аразында Төп, Соңгу болгаш Барыын чүктер угланыышкынныг демир-орук тудуглары кирген. Төп демир-оруктан Кяхта болгаш Улан-Баторну таварты Пекинче демир-орукту бир дугаар ээлчегде модернизастаары көрдүнгени ам билдингир.  

«Соңгу чүк демир-орук оруу биске кедилиг, идегелдиг болгаш чугула болуп турар – деп, Шолбан Кара-оол демдеглээш, уламчылаан – Чөөн чүктүң экономиктиг шуулганынга Моолдуң Президентизи хүндүлүг Баттулга-биле ол орук төлевилелиниң дугайында дугуржуп, чугаалажып алыр аргалыг болдум. Соңгу чүк оруу Моолдуң барыын болгаш соңгу чүк оруктарының дүрген сайзыралынга улуг ужур-дузалыг. А Тывага демир-орук транзиди бодунуң үлетпүрүн сайзырадырынга ажыктыг». 

Тываның Баштыңы евразийжи төлевилелдер бистиң республикавыска транспортка хамаарыштыр бергелерни ажып эртер арганы берип, ОРА чурттары-биле Россияның аразынга кыска оруктуң “соңгазы” болу бээр демдеглээн.  

«Дээрги Баттулга-биле Кызыл – Хандагайты – Боршоо – Урумчи аразынга автомашина оруун ажыдарының дугайында база чугаалаштывыс. Бистиң санаанывыс-биле российжи тала улуг хемчеглерни чоруткан. Чижээлээрге, федералдыг авто-орукту чурттар аразының Хандагайты – Боршоо эрттирилге пунктузунче угландыр өскерткен. 2018 чылда чурттар аразының авто-оруун кылыр төлевилелдиң боттаны бээр аргазы бар» - деп дыңнаткан.

Транспорт инфраструктуразын хөгжүдер талазы-биле моон соңгааргы шупту ажылдарны төлевилел башкарылгазы-биле чорудар. Республиканың Чазаа «Енисей меридианы» регионнар аразының төлевилелин ажылдап кылгаш, ынаар Тывага авиа-аргыжылга четкизин калбартыр, кызыгаар аразының автомобиль оруун тургузар, ийи садыг-логистика төптерин, база ол ышкаш Моол биле Кыдатка сибирьжи ийи садыг бажыңын ажыдарын, адаттынган Соңгу демир-орук оруун уламчылаарын киирген.

 «Он чыл иштинде орук болгаш транспортка хамаарыштыр кызымаккай чорудуп келген төлевилелдеривис ам-на боттаныр дээрзинге идегелим улуг. Кожаларывыс Красноярск крайның болгаш Хакас республиканың удуртукчулары, кожаларывыс-биле сырый харылзаавыска дыка чоргаарланыр мен. Бо чоокку хүннерде “Енисей Меридианның” баштайгы хемчээ болур. Красноярск хоорайның аэропортунга хаб ажыттынар, чаа бренд болбушаан, республиканың чурттакчыларынга база дыка ажыктыг болур, Россияның болгаш делегейниң өске-даа чурттарынче оларга орук ажыттынар» - деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн. 

Политконсультант Константин Бакшеев республиканың чугула айтырыы ол. Харын-даа амгы эрге-чагырганың рейтингизин улам көдүрүп болур деп демдеглээн.

 Саян-Шушенск ГЭС-тен Тываны таварты кожа күрүнелерже энергетика шугумун тургузарының инфраструктурада төлевилели база барын, ооң дугайында федералдыг четки компаниязы дыңнаткан ол немээн. «Бо чүүл бистерге чүгле энергия хандырылгазының талазы-биле айыыл чок чоруктуң айтырыын эвес, а экономиктиг орулгалыг чоруктуң айтырыы. Чижээлээрге, электри энергиязын Тываны таварыштыр дамчыдарындан орулганы бистиинге арттырып каарынга федералдыг четки компаниязы белен. Ол дээрге чурттакчы чонга болгаш бизнеске электри тарифтерин эвээжедириниң аргалары-дыр. Ындыг чиигелделерни “Русгидро”, бистиң кожавыс Хакасияга дег, Тывага бээри дээш үр тутчуп келгенивисти эки билир силер – ГЭС-ти суг-биле хандырып турар суг шыгжамыры бистиң девискээривисте чыдар» - деп Шолбан Кара-оол демдеглээн. 

Ооң-биле чергелиштир, транспорт инфраструктуразынче киирген инвестициялар боттарын бадыткаптар деп шупту билирин эксперт демдеглээн. «Олар республиканың хүгжүлдезинге идигни бээр. Россияга «кыдыг азыглар» база чедери берге черлер турбас ужурлуг» - деп, Андрей Тихонов санаан. ФедералПресс