Республикада тыва уксаалыг аъттар санаашкыны чоруп турар

Тываның көдээ ажыл-агый яамызы биле республиканың кожуун чагыргалары тыва уксаалыг аъттарның чизезин кады чорудуп турар. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң даалгазы-биле, ведомство тыва чылгы ажыл-агыйын камгалап арттырар болгаш сайзырадыр адырда күрүне политиказын боттандырар сорулгалыг «Тыва аът» мурнады боттандырар төлевилелди ажылдадып эгелээн.  

 Өвүр, Бии-Хем, Мөңгүн-Тайга кожууннарның хуу ажыл-агыйларында база Эрзин, Тес-Хемде тараачын-арат ажыл-агыйларда 8 өөр чылгыны шинчилээн. Тыва уксааның 418 аъдын имнеп демдектээн. Аъттарның ханын, дүгүнүң дөзүн алгаш, Рязань хоорайда чылгы ажыл-агыйының эртем-шинчилел институдунга шинчилээр кылдыр чоруткан. 356 спортчу аъттарны база демдектээн.  

"2012 чылда 48 муң турган аът бажы 2016 чылда 68 муң баш чедир өскен, ам Россияның чылгы мал ажыл-агыйының эртем-шинчилел институду-биле чаа чугула ажылды – «Тыва аът» төлевилел чорудуу-биле тыва уксаалыг аъттарның генетиктиг шинчилелин кылыр бис.

Аът чизезиниң бо баштайгы түңнелдери-биле бистиң чылгычыларывыс малынга үнелиг уксаазын бадыткаан паспортту база мал бүрүзүнге микрочиптерни алырлар. ДНК-анализ кылыр дээн ышкаш чамдык чарыгдалдарны республика бодунга хүлээнген. А малдың ээзи кезек чамдыызын төлээр. Ол чарыгдалдар орнун дуглаптарынга бүзүрээр мен, чүге дизе «Тыва аът» төлевилел-биле уксаалыг чылгы мал ажыл-агыйы субсидия алыр эргелиг российжи программаже кирер. Азы бистиң чылгычыларывыс чылгы мал ажыл-агыйының эртем-шинчилел институдундан паспорттуг мал бажынга-ла чүгле республикадан эвес, а федералдыг бюджеттен база деткимчени алырлар. А ол улуг деткиишкин-биле уксаалыг ажыл-агыйларны тургузуп, тыва уксаалыг аъттарны кадагалап, сайзырадып база экижидер чаа-чаа аргалар ажыттынар» - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бодунуң блогунда бижээн.

 Көдээ ажыл-агый яамызы хууда дузалал ажыл-агыйларының баштыңнарынга тыва аъттар өстүрүп-көвүдедир тараачын-арат ажыл-агыйларны азы көдээ ажыл-агый бүдүрүлге кооперативтерин тургузарын сүмелеп турар. Ажыл-агыйның хевирин өскертири чылгы мал ажыл-агыйынга күрүне деткимчезин алыр арганы бээр, оон дараазында, бодунуң ажыл-агыйын тыва уксаалыг аъттар өстүрүп-көвүдедириниң уксаалыг репродуктору эрге-байдалды алыр кылдыр хөгжүдер.

 «Тыва аът» төлевилелди 2020 чылга чедир боттандырып тура, Тываның Чазаа арыг тыва уксаалыг аъттарны өстүрүп-көвүдедириниң шынарын экижидип, чылгы малдан чижилгелиг бедик шынарлыг продукция бүдүрүлгезин көвүдедип, республикага аът спортун болгаш туризмин ам-даа нептередир планныг. Тыва уксаалыг аъттарның ажаап-карактаарынга ниити үнелелди база мал бажының санаашкынын чорудары - кол көргүзүглер.  

Республика бюджединден 32 млн. рубльди төлевилел боттаныышкынынче тускайлаан, оон аңгыда бюджеттен дашкаар дөстерден акша-хөреңгини база хаара тудар.  

Тывада чылгы ажыл-агыйы мал ажыл-агыйының чаңчылчаан адыры болур. Сөөлгү он чылдарда чылгы малдың баш саны өзүп турарын Тываның Көдээ ажыл-агый яамызы дыңнаткан. 2006 чылдан 2016 чылга чедир көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелеринде аъттың баш саны 1,6 катап, чурттакчы чоннуң хууда ажыл-агыйларында – 2,2 катап өскен. Кызыл, Барыын-Хемчик, Эрзин, Чөөн-Хемчик, Өвүр кожууннарда чылгы саны эң хөй.