«Росчетки» Тыва таварыштыр электри энергиязын даштыкыже үндүр садар арганы көрүп турар

 Азия чурттарынче чырык энергиязын үндүр садарынга Тыва белдир регион апаар чадавас.

 Республикага ажыл-агый аайы-биле кээп чораан «Росчетки» ПАН-ның чиңгине директору Олег Бударгин Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол-биле ужуражылгазында Россиядан энерго-курлавырларны үндүреринге бир экспорт шугумун тургузар планны чугаалаан. «Тываэнерго» ААН регионнуң четки компаниязы-биле Тываның Чазаа дугуржулгага атты салган, бо чоокку ийи чылда энергетиктер тус черниң электри четкизиниң комплекизинче 700 млн. рубль түңнүг инвестицияны киирер. 

 Олег Бударгин электроэнергетика адырын, ылаңгыя тыва таланың стратегтиг хөгжүлдезин сайгарып тура, Тываның экспорт перспективазының дугайында чугаалаан: 

 - Энергияны ажыглаан хемчээли-биле кандыг-даа территорияның экономиказынга үнелелди берип болур бис. Тывада электроэнергияга хереглел 2012 чылдан бээр 16 хуу, а арткен чылга деңнээрге 3 хуу өскен. Россия Федерациязының субъект бүрүзү ындыг көргүзүглери-биле чоргаарланмас. Ол экономиканың өзүлдезин, чоннуң чаагай чоруун херечилеп турар. Өзүлде көскү-дүр. Маңаа чүгле ийи чыл келбээн кижи мен, а өскерилгелер илдең-дир. Аэропорттан чоруп ора, чаа бажыңнарны, чаа социал объектилерни көрдүм. Аэропортту эде чаартып турары дээрге – хөгжүлдеге чугула чүүл-дүр.

 Шолбан Валерьевич эптиг байдалга таваржы бергеш-ле, менден Тываның айтырыгларының, ооң иштинде энергетика сайзыралының стратегтиг угланыышкынының дугайында боданырын ыйыдыптар кижи. 2005-2006 чылдарның эгезинде хөмүр-даш чыдынын, демир-орукту хөгжүдер планны бодап турдувус. Экономиктиг уружуктардан ол төлевилелдер оожум чоруп турар. Ынчангаш үндезинниг чаа точканы тывар апаар.  

 Шолбан Валерьевич-биле ужурашкаш, кожа чурттарже чырык энергиязын үндүр садарынга кол экспортер Тыва бооп болурун чугаалаштывыс. Мооң мурнунда Моолдуң талазындан ындыг санал чок турган. Байдал бөгүнде өскерилген.

  Кызылдың соонда, Тываның база төлээлери кирген «Росчеткиниң» улуг делегациязы Моолче аъттаныптар бис. Моолда электроэнергетиканы модернизастаар база эде тудар төлевилелде киржип турар күрүнениң европейжи улуг электроэнергетика компаниязы – EDF француз компания-биле консорциумда «Росчеткиниң» киржилгезиниң дугайында айтырыгны аңаа шиитпирлээр.  

 Тываның энергосистемазын хөгжүдер перспектива ол төлевилелде деп көрүп тур мен. Тываның энергетиказында ооң экспорт курлавырын хөгжүдеринче улуг инвесторларны канчаар хаара тудуп алырын ам боданыр бис.  

 Алызында барып, республикага тус черниң тарифтерин оптуг ажыглаар арга тыпты бээрин бодап, суурларны, социал объектилерни электрокотелдар-биле одаарын хөгжүдер херек. Бөгүн чурттакчы чон, ылаңгыя көдээ черлерде, чырык энергиязы-биле чылыгны ажыглап турар, ынчалза-даа ол чажыт. Керээ чок ындыг одалгадан 20 хууну хилис чидирип турар бис. Суурлар чурттакчыларын буруудадыры болдунмас, чырык чок болза, кижилер канчаар чылыгарыл?

  Ынчангаш ол теманы ажык болдурарын боданып турар бис. Электрокотельнаяларже шилчип, электри болгаш чылыг хандырылгазының айтырыын шиитпирлээр. Айтырыг тарифке үзери шын. Хереглелди өөренип көргеш ийикпе, азы өске экономиктиг аргалар-биле ону шиитпирлээр херек.

 Тываның энергетика сайыды чораан, республика баштыңының сүмези-биле электрочеткилер компаниязында ажылче шилчээн, «Тываэнерго» ААН-ның чаа башкарыкчызы Карим Сагаан-оолдуң ажылын Олег Бударгин демдеглээн.  

 «Бисче ону шилчиткениңер дээш четтирдивис, эки кадрлыг болдувус. Адаандан эгелээш, адырның удуртукчузунга чедир, республиканың удуртулга школазын бүрүнү-биле эрткен бодунуң мергежилиниң тергиини кижи. Ажылдап турганы үелеринде бодунуң объектилеринге озал-ондактарны 7 хуу эвээжедип, чырык хандырылгазында чапсарларны кызырып, чырык энергиязын катап тургузарының үезин шапкынчыткан. Озал-ондакты чайладырынга силерде 2 шак үнүп турар болза, Россияда ол - 2,8 шак» - деп, Росчеткиниң чиңгине директору демдеглээн.  

 Тываның регион энергосистемазын хөгжүдер стратегтиг айтырыглар дугайында дугурушканы саналдарын белеткээш, Россияның Чазаанче чорударын Шолбан Кара-оол биле Олег Бударгин чугаалашкан.  

 Олег Бударгин бодунуң специалистеринге сайгарылга үезинде айыттынган кол чүүлдерниң барымдааларын белеткээр даалганы берген. Оларның аразында Тыва таварты Саян-Шушенское ГЭС-тен электри энергиязын экспорттаар инфраструктураны тудары, экспорт садыглаашкынындан электроэнергияның өртээ бадарынга даянгаш, тус черниң хереглекчилерин электроодалгаже шилчидер, энергетика инфраструктуразынга коштунарын хандырары-биле регионнуң улуг инвесторларын үр хуусаалыг тускайлаң тарифтерже киирер