Спортчу аданың үлегери

Хемчик суурда Серен-Чимиттерниң ажы-төлү шупту — спортчулар. Каң-оол, Анна, Виктор, Киров, Света, Тамара, Уран – Тээли ортумак школазының чыынды командаларының кежигүннери турганнар. Улугларындан бичиилери үлегер ап, чажындан-на спортка хандыкшылдыг болуп өзүп келген. Школа соонда, кожууннуң адын камгалап, волейбол, баскетбол, хоккейниң чыынды командаларынга ойнап келген.

Оларның ортун оглу Киров онгу класска өөренип тургаш-ла, эштери-биле республиканың школачылар аразынга баскетбол маргылдаазынга ийиги черни алган. Кызыл хоорайның узун, шыырак школачылары көдээден келген оолдарга уттуруп алгаш, дыка-ла хомудап, хорадап турганын чанып келгеш эш-өөрүнге, чоок кижилеринге чоргаарал-биле чугаалап келгеннер.А 8-ки классчы тургаш, республиканың школачылар аразынга өртке удур маргылдаага киржири-биле «ГАЗ-51» маркалыг машинаның кырынга олуруп алгаш, ыраккы Бай-Тайгадан үнгеш, орукка хондур чорааш, маргылдаа чүгле эгелеп турда келгеш, өөрү-биле чедиишкинниг киришкеш, 20 ажыг командалар аразындан 3-кү шаңналдыг черни ээлеп, маргылдааны башкарып эрттирип турар кижилерни кайгаткан.

Сөөлгү школачы чылында Бай-Тайга кожууннуң шериг комиссариадының чылдың-на май айда эрттирер шериг назыны чедип турар оолдар аразынга маргылдаага Киров Серен-Чимит кара адарынга бирги черни алгаш, тыва хүрешке база шүглүп үнген. Ол чылдарда маргылдаа районнуң бүгү суурларындан чыглып келген 9-10 классчы оолдарынга дыка солун, уттундурбас болуушкун болуп турган. Кировтуң кады төрээн акызы Виктор база школага, училищеге өөренип тургаш-ла, хостуг хүрешке көскү чедиишкиннерни чедип алган. Хоорайга эрткен маргылдааларга чемпионнап-даа турган. Виктор Иргитович республикадан дашкаар маргылдааларга киржип, төрээн Тывазының адын төлептии-биле камгалажып чораан. Каш чыл бурунгаар ол аар аарыгдан аарааш чок болган, оон башка республиканың шыырак дээн спортчуларының бирээзи болур турган.

Киров Серен-Чимит Улан-Удэ хоорайга студентилеп тургаш, көдээ ажыл-агый институдунуң волейболдуң чыынды командазынга баштайгы чылында-ла киргеш, 2 чыл иштинде хөй маргылдааларга киржип, эки түңнелдиг ойнап турган. Красноярск хоорайже өг-бүлезиниң аайы-биле өөредилгезин уламчылаары-биле шилчидип алгаш, аңаа база-ла удавайн өөредилгеден хостуг үезинде ажылдап турганы школазының спорт залынга маргылдааларга белеткенип ойнап турган командага кирип алган. Ол дээрге Красноярск хоорайның ТТУ-нуң (трамвай-троллейбус эргелели) волейболга шыырак командаларының бирээзи турган. Өөнүң ишти Зинаида Серен-Чимит ол үелерни мынчаар сактып чугаалаар: «Красноярскиге кудумчуга иелээн кылаштажып чорувуста бир катап троллейбус чолаачызы медээлепкеш, мурнунда эжиин ажыдыптарга, кире халышкаш, чедер черивиске халас четкеш, дыка өөрээн бис. Ооң соонда та чеже катап бисти халас олурткан, мырыңай амдажый берген турган бис ийин».

Спортка ынак болгаш, кайда кандыг-даа маргылдаа болуп турар болза, Киров Иргитовичини ынаар ала-чайгаар тырта бээр. Бир катап Харьков хоорайга билиин бедидип өөренип тургаш, ында спорт залче кежээ сонуургап чеде бээрге, кады өөренип турганы самбога спорт мастери узбек эр: «Хүрежип каалы» — деп туруп берген. Тыва хүрештиң чараш аргаларын ажыглап тургаш, узбекти үш катап октап каарга, ам харын оозу оожургап, соксаан дээр.

Тыва, бурят студентилер чыылган черлерге, район маевкаларынга азы ИХК-ниң маргылдааларынга волейбол, баскетболдан аңгы хүрештерге база киржип, ниитизи-биле 13 спорт мастерлерин арыы-биле ойнап алган таварылгалары бар.

Амгы үеде хоочун спортчу оолдарын база спортка хандыкшылдыг кижилер кылдыр өөредип чоруур. Улуг оглу баскетболга аныяктар клувун тургузуп турар. Хеймер оглу база баскетболга хоорай, республика чергелиг маргылдааларда киржип, шаңналдыг черлерге чедип, чараш ойнап чоруур.

Киров Иргитович — үш оолдуг, ийи уйнуктарлыг. ИХЯ-ның хоочуну, подполковник. Сөөлгү он ажыг чылдарда Суд приставтарының федералдыг албан чериниң Тыва Республикада эргелелиниң даргазының оралакчызы болуп ажылдап турар.

Өөнүң ишти Зинаида Салчаковна — гомеопат эмчи. Ол: «Киров Иргитович-биле 30 чыл кады чурттаан үевисте ооң спортчу чедиишкиннери дээш алган хүндүлел бижиктерин, дипломнарын санаарымга 54 болду, ам бирээни алыр болза хары-биле дең апаар-дыр» —дээш, янзы-бүрү дыка хөй хүндүлел бижиктерни көргүстү.

Оларның бирээзин маңаа киирип көрейн. Тыва Республиканың иштики херектер сайыды, милицияның генерал-майору В.Б. Кара-Сал ат салган хүндүлел бижикти сонуургадым, Дзержинскийниң хөрек чуруу, «Динамо» спорт ниитилелиниң ылгавыр демдээ бар. «ИХЯ-ның хүреш маргылдаазынга 1-ги черни алганы-биле К.И. Серен-Чимитти шаңнап тур» деп ында бижээн.

Киров Иргитовичиниң бүгү шаңнал-макталдарын адап, бижиир болза, солун арнынга сыңмас болуру чугаажок. Ынчангаш оларның чүгле чаңгызы-биле таныштырдым. Ол бо хүннерге чедир спортка сонуургалын чидирбээн, чедиишкинниг ойнап чоруур. Ону 2010, 2011, 2012 чылдарда алганы хөй хүндүлел бижиктери бадыткап турар.

Киров Иргитович биле Зинаида Салчаковна өг-бүле болуп кады чурттаанындан бээр бо чылын 30 чыл болуп турар. Өг-бүлениң эр ээзиниң ажылга, амыдыралга база спортка чедиишкиннери оларны хей-аът киирип чоруур. Ада кижиге оолдарын эртем-билигге чедирип өөредиринге, эки кижилер кылдыр кижизидеринге спорттуң ачы-дузазы улуг деп Киров Иргитович санап чоруур. Өөнүң ээзиниң чедиишкиннеринге, ажы-төлүнге чоргаарал өг-бүлениң от-чаяакчызы ие — Зинаида Салчаковнаны чалгынналдырып, чогаал бижиир хуулгаазын күштү берип чоруур. Чоокта чаа З.С. Серен-Чимиттиң баштайгы шүлүктериниң ному чырыкче үнген. Аас-кежиктиг аваның бо чараш олчазының чырык көргенинде кады чурттап чоруур эжи Киров Иргитовичиниң үлүг-хуузу эвээш эвес. Ынчангаш төлептиг адага өг-бүлези чоргаарланыр.

Светлана Дачын-Хөө.

"Шын" солун № 56 2013 чылдың май 18