Тывада аныяк депутаттарның I съездизи эртип турар

 Республиканың бүгү кожуннарындан аныяк парламентарийлер чыглып, өзүлдениң точкаларын, хоойлужудулга хандырылгазының чидиг айтырыгларын болгаш келир үезин сайгарып чугаалажып турар. Съездиниң ажылының бирги чартыында дөрт аңгы теманы сайгарган. Ооң киржикчилери бодунга чоок угланыышкынны шилип, секцияның ажылынга киржип, лекторларны дыңнап, айтырыгларны сайгаржып көөр аргалыг болган. 

 Тыва культура төвүнге ийи шөлчүгеш ажылдаан. Бирги шөлге – «Күрүне эрге-чагыргазының системазы. Кады ажылдажылганың болгаш деткимчениң принциптери» теманы сайгарган. Ооң ажылынга съездиниң оргкомитет составында Тываның сенатору Мерген Ооржак киришкен. Ол Федерация Чөвүлели биле Күрүне Думазындан тургустунган Россия Федерациязының Федералдыг Чыыжының ажылдарының принциптерин таныштырган. Оон аңгыда Россияда күрүне эрге-чагырга органнарының системазын база олар-биле кады ажылдажылганы, Тывада тус чер бот-башкарылга органнарының ажыл-чорудулгазын организастаары база ТР-ниң күрүне эрге-чагырга органнары-биле оларның кады ажылдажылганың дугайында өөредилгени аныяк депутаттарга берген. 

 Эксперттер – Чазак даргазының оралакчызы Артур Монгал, ТывКУ-нуң юридиктиг факультединиң хамааты эрге-хоойлу болгаш ажыл-чорудулга кафедразының эргелекчизи Алла Монгуш киржикчилерниң айтырыгларынга харыыларны берген. 

 Ийиги шөлчүгешке «Кадрлар политиказы. Канчаар чедиишкинниг болурул?» деп теманы сайгарган. Ол шөлчүгештиң модератору - кол ажылындан аңгыда, Тываның Аныяктар парламентизиниң даргазының оралакчызы кылдыр хөй-ниити эгелээшкини-биле ажылдап турар Станислав Оюн болган. Ол бодунуң чедиишкининиң чажыттарын үе-чергези-биле үлешкен. 

 Арга-дуржулгалыг парламентарий, амгы үеде Тываның Баштыңының оралакчызы Каадыр-оол Бичелдей парламентаризмниң принциптерин, чүге ону эргелеп-башкарылганың школазы деп санап турарын тайылбырлаан. ТР-ниң Баштыңының Администрациязының база ТР-ниң Чазааның Аппарадының Күрүне албаны база кадрлар политиказы департаментиниң начальнигиниң оралакчызы Марина Бологова кадрлар курлавырын тургузар чугула айтырыгның дугайында тодаргай чугаалаан. Республикада аныяктар курлавырының база аныяктар-биле ниити ажыл дугайында Тываның аныяктар херээ болгаш спорт сайыды Юрий Ооржак таныштырган. ТывКУ-нуң улуг башкызы, психология эртемнерниң кандидады Татьяна Ондар «Чедиишкинче чеди базым» деп мотивация тренингизин бараалгаткан. 

  «Мээң суурум» шөлчүгешке бодунуң суурунуң хөгжүлдезиниң, көдээ территорияларның ылгавыр демдээниң дугайында база чугаалашкан.

  Көдээ черлерниң турум сайзыралының талазы-биле Тывада федералдыг программа боттаныышкынының, 2013 чылда эгелээн «Бир суур – бир бүдүрүлге» губернатор төлевилиниң келир үезиниң база ооң механизмнериниң, турисчи продуктуларны деткиириниң аргаларының дугайында аныяк парламентарийлер билип алган. Ол шөлчүгешке ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчылары Анатолий Дамба-Хуурак биле Сергей Ондар, Тываның чер болгаш өнчү хамаарылгаларының сайыды Эрес Чульдум, ТР-ниң Культура яамызының Туризм талазы-биле департаментиниң начальниги Лариса Достай эксперттер болганнар. Чазак даргазының оралакчызы Анатолий Дамба-Хуурактың «Дириг сарлыкты кым көрбээнил?» деп айтырыынга 10-дан эвээш эвес кижи холун көдүрген, оон ол Мөңгүн-Тайгадан депутатка төрээн кожуунунга турисчи маршруттан ажылдап кылгаш, хөгжүдер арга-сүмени кадып, иштики туризмни сайзырадырының курлавыры хөй дээрзин бадыткаан. 

  Кандыг-даа деңнелде ажылдап чоруур удуртукчунуң бир кол билир чүүлү - бюджет чарыгдалын шын чорудары болур. А депутаттар оон-даа онза харыысалгалыг. Ынчангаш «Бюджет чорудуу. Акшаны кайыын алырыл?» деп шөлчүгеш эң-не хөй кижини хаара туткан. Тыва Республиканың саң-хөө яамызының удуртулгазындан Орлан Достай, Эдуард Сандан, Үндүрүг албанының ТР-де эргелелиниң удуртукчузу Вероника Суге-Маадыр, ТР-ниң Садыг-үлетпүр палатазының Сайгарлыкчы чорук талазы-биле комитет даргазы Владимир Журавлев ол талазы-биле тайылбырларны берген. Бюджет политиказының дөстерин, бюджетти канчаар тургузарыл, кым бадылаарын, кым контрольдаарын, кол-ла чүүл – бюджетти хевирлээрин, чүден орулга кирерин база чарыгдал кезээн чүү тургузарын аныяк парламентарийлерге чугаалаан. Оон аңгыда «бюджеттер аразының трансферттери» деп билигни, чарыгдалдарны эвээжедириниң принциптерин сайгарган. 

  Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң эгелекчи саналы-биле Тываның аныяк депутаттарының бирги съездизи эртип турар. Майның 11-де 14 шакта съездиниң пленарлыг кезээнге секциялыг шөлчүгештерниң түңнелдерин сайгарып чугаалажыр. Бирги съезидиниң түңнелдери-биле ТР-ниң Баштыңының чанынга Аныяк парламентарийлер чөвүлелин тургузар. Республиканың шупту кожууннарындан 150 хире аныяк депутаттар сеъздиниң ажылында киржип турар.