Тываның Баштыңы эргижирээн оран-савадан хамаатыларны өскээр көжүрер программа-биле туттунуп турар объектилерни хынаан

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол эргижирээн оран-савадан хамаатыларны өскээр көжүрер программа-биле туттунуп, ажыглалга кирер ужурлуг, шупту 1275 квартиралыг хөй каът бажыңнарның тудуун хынаан. 

 Каа-Хем суурда база Кызыл хоорайның чоокку Каа-Хем, Спутник база Южный микрорайоннарында тудуг шөлдерин кезип, март 31-ге чедир 24 өг-бүле чурттаар 3 каът бажыңны доозуп, ажыглалче киирерин планнаан Каа-Хемде «Строй-Экспресс» компанияның ажылын онзалап демдеглээн. Өске тудуг организацияларынга ажыл графигинден озалдавайн, салдынган сорулганы үезинде күүседирин сагындырган. 

 Тываның Баштыңы бодунуң оралакчызы Владимир Фалалеевке керээлерниң негелделеринде айыттынганы тудугнуң хуусаазын база шынарын, төлевир чурумун контрольдап, тудугларның саң-хөө хандырылгазының чурумун хайгааралга алырын дагзып, объектилерниң акшаландырыышкынын саадатпазын чагаан. 

 «Эргижирээн оран-савадан чурттакчыларны өскээр көжүрер планны 2016 чылда чедиишкинниг күүседири, чүгле чаа чуртталга бажыңы алыр оочурда хамаатыларга чугула эвес, а Тываның чазааның федералдыг эрге-чагырганың мурнунда тургусканы нарын айтырыгларының бирээзи - республикада хөй каът бажыңнар тудуунче инвестицияның чүгле чаңгыс дөзү болур программаның акшаландырыышкынының хемчээлин хевээр арттырар, азы болдунар болза, көвүдедир арганы бээр» - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Тыва КТРК-ның журнализи Виталий Кузнецов-биле чугаазында демдеглээн. 

 Тыва федералдыг чазактың мурнунга, озал-ондактыг болгаш эргижирээн оран-савадан хамаатылары өскээр көжүрер программага республиканың киржиринге чамдык негелделерни таарыштырар дээн айтырыгны тургузуп турарын сагындыраал. Россияның Президентизи Владимир Путин-биле Шолбан Кара-оол чоокта чаа ужурашкаш, ол программаның боттаныышкынынга республикага тускай арганы ажыглаарын база чугаалашканнар.

 Эргижирээн оран-саваларны бузуп, оон хамаатыларны өскээр көжүрерин арай нарыыдаткан элээн каш чылдагааннарга тускай аргаларны хамаарыштырып болур. Программа негелдезинде көрдүнгени езугаар регионнуң талазындан кады акшаландырыышкын үлүүнүң хемчээли - ооң бир чылдагаанынга хамааржыр. ЧКА-ны эде чаартырынга деткимче фондузу, ындында-ла берге Тываның бюджединге, кады акшаландырыышкынның үлүүн 32 хуу турганындан 45 чедир көвүдеткен. 

  «Программаның негелдезинде салган элээн каш нормативтер, ылаңгыя, Россияның Регион хөгжүлде яамызының бадылааны 1 дөрбелчин метрде төлевиринге даянган акшаландырыышкынның хемчээлинден, программаның күүселдези хамааржыр. 2009 чылда программаныы-биле чуртталга бажыңының дөрбелчин метрде эң-не үстүкү өртэээ 27,3 муң рубль болза, тудуг материалдарының болгаш өске-даа курлавырларның өртээниң өскени-биле, херек кырында ооң бот-үнези 34 муң рубль болган. 2014 чылда нормативти 33,8 муң рубль чедир көдүрген-даа болза, ол херек кырында Тывада «квадратта» рынок өртээ – 45 муң рубльге канчап-даа дүүшпес болган. 

 Өртек ынчаар улгады бээрге, ЧКА-ны эде чаартыр деткимче фондузундан тускайлаан ол акша-хөреңги-биле ийиги рыноктан безин чуртталга бажыңын садып алыры болдунмастаан. Чаа тудугну тудары база нарыыдаан. Чурттаар оран-саваның херек кырында өртээнден нормативтерде көрдүнген өртектер бичии-ле ылгалдыг турда, тудуг организациялары эргижирээн оран-савадан өскээр көжүрер программаның объектилеринге сонуургалдыг турган. Кажан чурттаар оран-саваның «программа» биле рынок өртээниң аразында ылгалы 1,5 катап улгады бээрге, тудугжулар оон ойталап эгелээн. 2015 чылда ол объектилерге аукцион садыглаашкынын үш катап чарлаза-даа, чаңгыс-даа фирма киришпээн» - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол демдеглээн. 

 Программаның негелдези-биле, чаа бажың тудуунче республика бодунуң үлүүнден аңгыда, боттуң акша-хөреңгизи-биле бүгү инженер инфраструктуразын – оруктарын, коммунал коммуникацияларын, энергия хандырылгазын туттурар апаар, деп Тываның Баштыңы чугаалаан. 219 бажыңның шупту инфраструктуразынга, программаның эвээжедип санааны-биле 900 млн. рубль херек, ол дээрге Тываның бюджединиң элээн кезии-дир. 

  Тываның Баштыңы программаның бирги чадазын боттандырып тура, регионнуң үлүүн 32-ден 29 хуу чедир кызыртыр аргалыг болган. Керээ чарарынга административтиг шаптараазыннарны эвээжедир дээш, парламентиниң чөпшээрели-биле, республиканың чазаа муниципалдарның бүрүн эргелерин регион деңнелинче шилчиттирген. Чаа бажыңның херек кырында өртээн эвээжедири-биле, төлевилел ажылдарынга үени база акша-хөреңгини камнаары-биле, аңгы-аңгы ведомстволардан чөпшээрел алырын чиигедири-биле, бажыңнарның чаңгыс аай дөзевилелдерин ажылдап кылган.

 Кызыл хоорайда база бир нарын айтырыг – программа-биле туттунган бажыңнарны чылыг четкизинге коштунарының чамдык айтырыглары шиитпирлеттинген – хоорайның чылыг четкизиниң бүдүрүлгезин дамчыдып, төп чылыг хандырылгазынга техниктиг коштунулганы кылырын Кызылдың ЧЭТ администрациязы-биле дугурушкан. 

 Регионнуң чазаа Тывада эргижирээн оран-савадан хамаатыларны өскээр көжүрер программаны айыттынган хуусаазында күүседиптер дээш, ооң мурнунда чадаларда чедир шиңгээттинмээн 432,9 млн. рубльди арттырып алырының аргаларын дилеп турар. Программаны боттандырар акшаландырыышкынның хемчээлин арттырып алырынга, республикага немелде деткимче база херек. Бо чоокку үеде ук ведомство ЧКА-ны эде чаартыр деткимче фондузунуң адрезинче боттуг санал-оналдарны киирер.