Тывада малды ажаап-карактаарының чурумун бадылаан

 Чурумну ажылдап кылганының бир чылдагааны – Тываның территориязынга малдың халдавырлыг болгаш онза айыылдыг аарыгларын нептередип-тараарын болдурбазы.

 Республика девискээринге малды ажаап-карактаарының чурумун ажылдап кылырда, күүсекчи эрге-чагырга органнары, муниципалитеттер база малдың ээлери-биле чугааларны чорутканын, көдээ ажыл-агый сайыды Юрий Тыт-оол ТР-ниң Чазааның хуралынга дыңнаткан. 2015 чылдың декабрьда Тываның Чазааның кежигүннери ол документиниң бирги номчулгазын дыңнаан. Чурумну ажыглап эгелээрге, немелделер ам-даа кирер апаар деп, документини ажылдап кылган тала санап турар. Ындыг болзажок, чурумну бадылаптарга, ол айтырыгны таарыштырарының эгези салдынар деп сайыттың бодалы ындыг. 

 Тыва Республиканың территориязында көдээ ажыл-агыйының мал-маганын ажаап-карактаарының чуруму 7 кезектен тургустунган.

  «Малдың бүрүткели болгаш учеду» деп кезекте, малдарны имнээрин база учедун албан кылырын айыткан. Хамаатыларның хуу дузалал ажыл-агыйында малын муниципалиттер чагыргаларында ажыл-агый дептеринче албан киир бижиир ужурлуг. Чылдың-на июль 1-ге чедир ажыл-агыйларны кезип тургаш, оон июльдуң 1-ден 15-ке чедир ажыл-агыйның кежигүннеринден айтырып тургаш, ол медээлерни чыыр. Тываның ветеринарлыг күрүне албан черлеринге бүрүткел халас болур. Малдың хевири-биле демдектээр, микрочип салыр, таңмалаар база мончарлаар ажылдарны чорудар. 

 Малды тударының негелделеринде 9 пункт кирген. Ында мал-маган тудар объектиден дашкаар, мал кадат чок чоруур болза, кандыгыл дээрзин бижээн. Долгандыр территорияларны база өрегелер девискээрин мал өдээ-биле чүдередир болза, малдың ээзи ону дораан арыглаарын айыткан. Хуу кижилер малының өдээн боттары участоктарынга ажыглавас болза, тус чер бот-башкарылга органнарының айтып кааны тускай черже үндүр сөөртүр. 

  Малды одарладырының дугайында кезекче онза кичээнгейни салыр херек. Кол пункт – малды тускайлаттынмаан одарга азы өртег чок, норма база хуусаа хажыдып, кадарчы чок одарладыр болза, административтиг харыысалганы онаар. Ол-ла пунктуда малды күзээн-не черинге одарладып болбазын бижээн. Тус чер бот-башкарылга органнары одар шөлүн база суг ижиртир черлерни тодарадып айтыр ужурлуг. 

 - Малды кадат чокка одарладып үндүрүпкеш, мал оорларынга алзыпкаш, ээлери когарап чыдып каар таварылгалар кайы хөй. Оон аңгыда үнүш ажыл-агыйлыг субъектилер база сайгарлыкчылар база когарап турар. Хоорай, суур база тарылга шөлдериниң девискээринге малды ам хайгаарал чок салыр болза, бир эвес эт-хөреңгини үреп база тараан үнүштү чок кылыр болза, РФ-тиң административтиг корум-чурум үрээшкиннериниң дугайында кодекстиң чүүлү-биле малдың ээзинге административтиг харыысалганы онаар. Бир чижек. Инээ чиде берген дээш, малдың ээзи полицияга келген дижик. Бир эвес малды хайгаарал чок одарладып үндүргени билдине бээр болза, полиция органнары суд органнарынче негелдени киирер эргелиг, ынчан малдың ээзи административтиг кеземчени алыр – деп, Юрий Тыт-оол тайылбырны берген. 

 Документиниң кол кезээ – мал ээлериниң эргелери болгаш хүлээлгелери. Ветеринария албан черлеринден база тус чер бот-башкарылга органнарындан дыңнадыг-тайылбырлыг дузаны база малдың ветеринарлыг хандырылгазын алыр эргелиг. Малды ажаап-карактаарының зоогигиена, ветеринар-санитарлыг негелделерин сагыыр база халдавырлыг аарыглар тыптып келзе, харыылаар хүлээлгелиг. 

 Документини албан езу-биле парлаан соонда, 10 хонук эрткенде, күш кирер. Чурумнуң дугайында мал ээлеринге тайылбырны чорударын муниципалитеттерниң тус чер бот-башкарылга органнарынга онааган.