08.11.2015
Ноябрь 3-те Кремльге Россияның Президентизи Владимир Путин «Ада-чурттуң мурнунга ачы-хавыяазы дээш» орденниң II чергезиниң медалын Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолга тывыскан. Президентиниң Чарлыында ниитилелге националдар аразының болгаш шажын-чүдүлгелер аразының тайбың база чөпшээрежилгелиг чоруун быжыглаарынга улуг салыышкыны дээш шаңнаан дээрзин айыткан.
Лопсан Гьятсо, Тываның Камбы-ламазы:
– Ол бедик шаңналды Шолбан Валерьевич Президентиниң холундан алган деп дыңнадым. Республика Баштыңынче бодумнуң байыр чедириишкинимни чоруттум. Бистиң республикавыс хөй националдыг. Шолбан Валерьвич улуг деткимчени буддистерге, православтарга, хамнарга көргүзүп турар. Ол буддизмни эки деткип турар дээрзин буддистерниң өмүнээзинден чугаалаар-дыр мен. Ооң ындыг шаңналга төлептиин кижилер көрүп турар. Ол дээш өөрүп тур мен. Шолбан Валерьевичиге бедик шаңнал дээш байырны чедирдим. Ону тывысканы анаа эвес. Буддизм — ол дээрге улуг өөредиг, улуг философия, астрология болгаш медицина-дыр. Бистиң өгбелеривис шаанда буддизмни ханызы-биле өөренир турган. Олар найыралдыг, мөзү-шынар талазы-биле арыг чорааннар. Буддизмниң нептереп турар черинде кижилерниң найыралы быжыг, сагыш-сеткили арыг болур.
Феофан, Кызылдың болгаш Тываның епискову:
– Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оолга Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путинниң холундан алган шаңналы дээш сеткилим ханызындан байыр чедирип тур мен. Ону тывысканы чөптүг деп санаар, ол аңаа төлептиг. Республиканы удуртуп турар үезинде Шолбан Валерьевичиниң кол ачы-хавыяазы социал-даа, экономика-даа талазы-биле турум чорукту чедип алганы. Бир-тээ шаңналды националдар аразының болгаш шажын-чүдүлгелер аразының харылзааларын быжыглааны дээш тывыскан болганда, Шолбан Валерьевичиниң шажын-чүдүлгелерни быжыглаары дээш үндүрүп турар күжениишкиннерин демдеглээни болур. Воскресенскиниң кафедралдыг хүрээзин ооң деткимчези-биле туткан дээрзин билир бис. Амгы үеде ол Кызыл хоорайга төөгүлүг чер апаар буддисчи хүрээни тудар деп саналды үндүрүп турар. Ол боду киржип тургаш республикага шажын-чүдүлгелер аразының чөвүлелин тургусту. Бистиң бо черивиске чөпшээрежилге болгаш чаңгыс дем дээш ооң күжениишкиннерин бистиң чазаавыстың үнелеп турарының херечизи-дир. Ынчангаш, бедик шаңнал дээш Шолбан Валерьевичге база катап байыр чедирдим.
Лидия Волошина, ТР-ниң Дээди Хуралының депутады, Тываның Херээженнер эвилелиниң даргазы:
– Бедик шаңналды алганы дээш Шолбан Валерьевичиге чедирип турар байыр чедириишкиннеринге каттыжып тур мен. Өөрүп-даа, чоргаарланып-даа тур мен. Шолбан Валерьевич дээш өөрээн чылдагааным — ооң күш-ажылын Россия Федерациязының Чазааның бедии-биле үнелээни. Россия дээрге улуг чурт болгай, а Тыва — бичии. Ол хиреде бистиң удуртукчувустуң регион турум, улустар аразының найыралы быжыг болзун дээш күжениишкиннерин эскерип кааны чоргааранчыг-дыр. Бистиң респбуликавыс бичии-даа болза, хөй националдыг, мында хөй-хөй чоннарның, аңгы-аңгы шажын-чүдүлгелерниң төлээлери чурттап турар. Орус-даа болзумза, Тыва мээң төрээн черим-дир. Мээң өгбелерим Тываже революция мурнунда-ла көжүп келген. Хөй-хөй чоннарның төлээлери эптиг-найыралдыг чурттап, республиканың чаагай чоруу дээш ажылдап турар. Ол дээрге бистиң республикавыстың Баштыңының ачы-хавыяазы-дыр. Регионда ындыг удуртукчу бары биске аайлажыышкын деп санаар мен. Регион удуртукчузунга хамаарыштыр назы-хары аныяк-даа болза, принципиалдыг, ырадыр көөр политик-тир. Кижи боду шынчы, чаагай сеткилдиг, дыңнангыр. Ынчангаш ол шаңналга төлептиг.
Ульяна Монгуш, ТР-ниң Дээди Хуралының депутады:
– Бистиң удуртукчувуска ындыг бедик шаңналды тывысканы дээш республиканың чурттакчызы кижи болганымда аажок өөрүп тур мен. Ол шаңналга төлептиг кижи деп бодаар мен. Ооң 32 харлыг тургаш улуг политикага келгенин эки сактып тур мен, Россия Федерациязының Федералдыг хуралының кежигүнү апарган. 1998 чылдан бээр Тываның парламентизин удурткан. Регион удуртукчузунга хамаарыштыр назы-хары аныяк-даа болза, ол мерген угаанныг удуртукчу. Кандыг-бир шиитпир хүлээп алырда ол удуртукчулар-биле, хоочуннар-биле сүмележип алыр. Бөдүүн кижилерниң айтырыгларын кажан-даа утпас. Үези барда ол көдээже үнүп, малчыннар-биле, суурларның чурттакчылары-биле ужуражып турар.
Вера Лапшакова, Тываның чоннар ассамблеязының удуртукчузу:
– Республикада тайбыңны, сөөк-язылар болгаш шажын-чүдүлгелер аразында найыралды быжыглаар улуг ажылдар кылдынып турар. Чоннуң чаңгыс деминиң хүнүнде шаңналды тывысканы — чурттуң Президентизиниң ооң ажылын үнелээни-дир. Регионнарның шупту удуртукчулары ындыг шаңналды албайн турар болгай. Ол дээрге республиканың чонунга, бистерге онзагай алдар болгаш онзагай хүндүткел-дир. Ноябрь 4-те болган хемчеглерге киришкен аалчыларында чылыг сеткилди, найыралды, чаңгыс өгнүң уругларынга, чоок кижилерниң ужуражылгазынга дөмей байдалды эскерген боор. Ындыг кижилер айтырыгларны кады шиитпирлеп, өөрүшкүнү, кударалды деңге үлежип шыдаар.
Уламсурен Цецегдарь, Тывада моол чаңгыс чер-чурттугларның төлээзи:
– Чоннарның демнежилгезиниң байырлалы-биле Тываның чурттакчыларынга, өңнүктеривиске байыр чедирип тур бис! Ол моолдарга база хүндүлүг байырлал. Шупту улус идепкейлиг киржип турар. Бедик шаңнал алганы дээш Тываның Баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оолга моолдарның өмүнээзинден байыр чедирип тур бис. Аас-кежиин, чедиишкиннерни, эки чүүлдерни күзедивис!