26.10.2015
Мал ажыл-агыйлыг Тывага ароүлетпүр комплекизи - мурнады көөр угланыышкын дээрзи билдингир. Ынчангаш ол адырда араттарны амгы үениң техниказы-биле чепсеглээри чугула айтырыгларның бирээзи. 2014 чылда 22 ажыл-агый, 2013 чылда 34 фермер тракторларны алган. Бо чылын 19 көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлери тракторларны алыр аас-кежиктиг болган. Оларның аразында Улар-оол Ооржак сертификады-биле Минусинскиден көдээ ажыл-агый машиназын боду алгаш, чанып келген.
Аныяк малчынның ажыл-агыйы ада-иезинден дамчып келген, 2014 чылдың декабрьда оозун тараачын-арат ажыл-агыйы кылдыр бүрүткеткен. А 1 млн. 200 муң рубль өртектиг кадыырлыг чаа «Беларус» МТЗ-80.1 трактор Барыын-Хемчик чурттуг араттың Шекпээр сумузунуң Борбак-Тейде малчын турлаанга октябрь 23-те көстүп келген. «Эгелеп чоруур фермерлерни деткиири» программа-биле республика Баштыңының грант акшазынга тракторну садып алганы ол.
Аалынга хүнзедир мунуп чораан эккелген техниказын Улар-оол Ооржак таныштырган: «МТЗ-80.1 трактор чер ажылдыг кижилерниң улуг күзели-дир. Бүгү агрегаттары бар трактор дөртен хире кижиниң ажылын солуптар. Чеже чааскаан шимченир боор, мындыг трактор садып алырын шагда-ла боданган мен, ам улус дилеп, үе-шак чидирип, манап олурбас. Ажылдап турар кижилерни ылап-ла деткип турарынга, бодум бүзүредим. Ынчангаш ам-даа бурунгаарлап, азыраан малымның баш санын бо турганындан ийи катап көвүдедир сорулгалыг мен. Кымда мал-маган барыл, ооң өг-бүлези тодуг, чаагай амыдыралдыг».
Ада-иелери база малчыннар чораан Улар-оол Ооржактың мал ажыл-агыйы Барыын-Хемчик кожуунда эң-не турум ажылдыг. Ынчангаш-ла боор, Улар-оол ада-иезиниң соон салгап, мал ажылынче киргеш, ам муң малдыг малчыннарның санынче кирген. Ооң коданында шээр малының баш саны 1394 четкен, оларның 700-зү - төрүүр мал. А мыйыстыг бода малы 112 баш, чылгызының саны 197 баш.
Улар-оолдуң бүгү-ле эгелээшкиннерин арга-дуржулгалыг хоочун малчын Александра Ооржак деткип чоруур: «Чеди ажы-төлдүг мен. Чүгле Улар-оол мал ажылынче киргеш, эки эгелеп алды. Өөрүшкүвүстү чүге-даа деңнээр арга чок. Ажыл-агыйывыска трактор шагда-ла херек турган. Республиканың Баштыңы оглумну деткип, грант бээрге тракторну садып алганывыс ол. 74 харлыг кырган кижи мен, ооң мурнунда күш-ажылдың бөдүүн кижизинге эрге-чагыргадан дуза көргүзүп турганын көрбээн мен. Ынчангаш ам-даа кызып ажылдаар апаар».
Ооржактарның ажылгыр кежээ авазы биле оглун барыын-хемчикчилер таныыр. Эрткен чылын олар боттарының акша-хөреңгизи-биле улуг турлагны тудуп алган, ам кодан малы ында. Шагаа байырлалында Шолбан Кара-оол Улар-оолдуң ажыл-агыйынга четкени таварылга эвес. Аныяк араттың чаа кылган кажаа-хораазын чазак даргазы сонуургаан. Бодамчалыг арат бо кышты эртеринге 15 тонна сигенни боду белеткеп алган, ынча хирени садып алыр планныг. Оон аңгыда 4000 тонна сула курлавырда шыгжаттынган.
Чайгы кааңнаашкын соонда мал ажыл-агыйларын хынап турган кожууннуң эрге-чагыргазы аныяк арат кыштаглаашкынны хүр менди ажып эртеринге бүзүрелдиг. Барыын-Хемчик кожууннуң көдээ ажыл-агый эргелелиниң начальниги Мөге-оол Ооржак: «Чүге Уларга-оолга трактор садып алыр кылдыр Тываның Баштыңының грантызын бергенил? Шак-ла ындыг кызымак, күш-ажылчы кижилерге бээри шын. Олар кожуунунга, чонунга дээш дүне, хүндүс, кыш, чай дивейн малды малдап чоруурлар. Чыл санында малының баш санын өстүрүп, тараа культураларын, хөй чылдыг сигенни тарып, шөлдерин улгаттырып, немелде ажылчын олуттарны тургузуп чоруур кижилерниң бирээзи-дир. Чижээлээрге, Улар-оол бөгүнде үш дузалакчы сакмакчылыг».
Барыын-Хемчик кожуунда Улар-оол Ооржактан аңгыда, Тываның Баштыңының Грант акшазынга МТЗ-320.4 тракторну Ак сумузундан (Дөң-Терезинден) аныяк арат Эдуард Ооржак садып алган. Аңгы-аңгы күрүне программаларының ачызында 2013 чылдан бээр 13 хире көдээ ажыл-агый техниказын барыын-хемчикчилер алган.
Барыын-Хемчик кожуун малдың баш саны-биле мурнакчыларның мурнунда: төрүүр хойлар-биле кады 159 муң баш шээр мал, 17 муң баш бода мал, 1440 баш сарлык, 7117 баш чылгы, 248 баш хаван бар. 14900 тонна сиген белеткээр планын 15 муң тонна кылдыр күүседип, мал бажынга чидириг чок кыштаарынга бүзүрелдиг.