Тывада Даа кожууннуң 250 чылы биле малчыннарга алдар болдурган байырлал эгелээн

  Чөөн-Хемчик кожууннуң Чадаана хоорайда Тываның кол национал найырларының бирээзи – республиканың малчыннарынга алдар болдурган Наадым-2015 байырлалы эгелээн. Байырлалдың төп шөлүнде тыва малчынның чурттаар оран-савазы өглер хоорайжыгажының ажыдыышкыны-биле хемчеглерниң эгези салдынган. Республиканың чурттакчыларынга төөгүлүг болгаш ыдык чер - бурунгу «Үстүү-Хүрээ» буддийжи хүрээниң чоогунда мал ажыл-агыйлыг кожууннарны төлээлээн 45 өг биле 2 тос чадыр дүүн-не тиктинипкеннер. Тываның улуг шажын төвү болур ол хүрээ эрткен чүс чылдың эгезинде революсчу болуушкуннарның чалгыынга алыскаш, узуткаттынган. Сергей Шойгу биле Шолбан Кара-оолдуң деткимчези база чоннуң өргүлү-биле үш чыл бурунгааар ол хүрээниң дөзевилелин өттүндүр тудуп үндүрген. Ооң тудуун бүгү делегей тудушкан деп болур. Чүге дизе дириг хөгжүмнүң болгаш чүдүлгениң «Үстүү-Хүрээ» фестивалының хүрээни катап тудар дээн кол акциязынга даштыкы күрүнелерниң болгаш Россияның он-он регионнарының төлээлери үлүүн киирген. 

 Өглер хоорайжыгажынга Наадым байырлалының бирги хүнүнүң албан езузунуң кезээ – кожууннар делегацияларының чыскаалы болган. Кежээ чемпион малчыннарны шаңнап, муң малдыг араттарга шынзыдылгаларны тыпсыр. Беш чыл бурунгаар республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол биче ажыл-агыйларны хөгжүдүп, оларны улгаттырар дээш чүткүлдүг болгаш чедиишкинниг ажылдап чоруур малчыннарны деткиири-биле, муңчу малчын эрге-байдалды күрүне деңнели-биле бадыткап, ол атты киирген. Республика баштыңының эгелекчи саналы-биле муңчуларга чиигелделер: Тываның санаторийлеринге ээлчег чокка эмнедип, дыштаныр, халас чоруур дээш өске-даа ачы-дузаларны киирген хоойлулар хүлээп алдынган. 

 Тываның Баштыңы Наадымның киржикчилери, муң малдыг малчыннар клувунуң чаа кежигүннеринге байырны чедиргеш, чугаалажып, июль 24-те Малчыннар съездизинге чугааны уламчылаарын аазаан.Өглер хоорайжыгажын эргээш, байырлалдың ээлери – Чөөн-Хемчик кожуун чагыргазының күжениишкинниг ажылын демдеглээн. Өглер хоорайжыгажын ажыткан соонда, Наадымның эң-не көрүштүг оюннарының бирээзи – аът чарыжының аарыкчыларынга келген. 

 Ийи улуг хемчеглер каттыжа берген болгаш, Наадым хайымныг эртип турар. Бирээде, малчыннар байырлалы-биле Даа кожууннуң тургустунганындан бээр 250 чылы дакпырлашкан. Ынчангаш байырлал бир онзагай шинчилиг. Даа кожуундан эгезин алган Чөөн-Хемчик кожуун Тываның төөгүзүнде онза рольду ойнаан. Манчы чагыргазынга удур тыва араттарның хосталга шимчээшкини моон өөскээн. Чоннуң бот-тускайланырынга шиитпирлиг сөстү хүлээп алган удуртукчулар бо кожуундан үнгени таварылга эвес. Чөөн-Хемчик кожууннуң нояны Буян-Бадыргы Монгуш российжи императорга Тываны бодунуң камгалалынга алыр дугайында дилегни саналдаан. ХХ чүс чылдың эгезинде бот-догуннаан республика Россияның составынче бактаап турда, ооң бажынга ол олурган. Маңаа, Чөөн-Хемчик кожууннуң административтиг төвү Чадаана хоорайга, РФ-тиң камгалал сайыды Сергей Шойгу төрүттүнген. 

 Наадым-2015-ти каастаан бир улуг болуушкун – дириг хөгжүмнүң болгаш чүдүлгениң «Үстүү-Хүрээ» фестивалы бир чыл дыштангаш, бо чылын катап эгелээн. Фестивальдың сценазынга бөмбүрзектиң аңгы-аңгы булуңнарындан хөгжүмнүң аңгы-аңгы угланыышкыннарының болгаш хевирлериниң – хард-роктан эгелээш этнога чедир төлээлери чыглып кээри-биле онзагай. Ол Тываның көшкүн культуразының тывылганы-биле холбаалыг тыва кижиниң сыгыт-хөөмейи-биле сырый байырлал болур. 

 Байырлалдың баштайгы хүнүнде киржикчилерниң болгаш аалчыларның саны 10 муң хире кижи деп турар. Ол саннар амдыызында төнчү эвес. Чүге дизе байырлалдың чүгле бир дугаар хүнү эгелээн, чон ам-даа чыглыр. Ийиде, кол хемчеглер чаңгыс черде эвес, аңгы-аңгы шөлдерде эртип турар. 

 Чижээлээрге, бөгүн, аът чарыжындан аңгыда, эде туттунган чаа стадионга Даа кожууннуң 250 чылынга тураскааткан театржыткан көргүзүгге көрүкчүлер база хөй болган. Оон аңгыда аныяк мөгелер аразынга тыва хүреш маргылдаазы муң-муң аарыкчыларны хаара туткан. Кежээки шакта «Үстүү-Хүрээ» фестивалының албан езузунуң ажыдыышкынынга он-он күүседикчилер бодунуң онзагайын бараалгадыр. 

 Байырлал уламчылавышаан.