Тывада үлегерлиг өг-бүлелерге «Ынакшыл болгаш шынчы чорук дээш» медальдарны тывыскан

Кызылга Өг-бүле, ынакшыл болгаш шынчы чорук хүнүнде республиканың кожууннарындан үлегерлиг өг-бүлелерни шаңнап-мактаан. Чазак даргазының оралакчызы Органа Натсак 25 чылдан хөй чылдарда ниитилелде аас-кежиктиг болгаш төлептиг чурттап чоруур өг-бүлелерге бүгү-российжи байырлал-биле байырны чедирген. Россияның регионнарының аразында Тывада чурттакчы чоннуң ортумак назыны эң аныяк, өзүп-көвүдээри доктаамал бедик деңнелде болгаш хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер хөй. Статистика көргүзүү-биле алырга, бөгүн республикада 90879 өг-бүледе 109711 ажы-төл бар, өг-бүлелерниң үш кезии – хөй ажыл-төлдүг. Ол чүгле чоргаарал эвес, а күрүнениң талазындан онза сагыш салыышкын-дыр. Республикада хөй ажы-төлдүг, эвээш орулгалыг болгаш хандырылгазы кошкак өг-бүлелерге, өскүс болгаш инвалид уругларга янзы-бүрү саң-хөө программаларының хөй талалыг социал деткимче хевирлерин көргүзүп, ниитилелде өг-бүлениң эрге-байдалын, ролюн бедидеринче сагышты салып турар. Ындыг болзажок өг-бүле болгаш уруглар камгалалының адырында чидиг айтырыглар ам-даа бар - деп, О. Натсак демдеглээн: «Байырлал хүнүнде багай чүүлдерни чугаалаксавадым, ынчалза-даа чаштарның кадыкшылын болгаш амы-тынын кадагалаары дээш харыысалга өг-бүлеге социал деткимче көргүзер дээш хөйнү кылып турар чүгле эрге-чагыргадан эвес, ниитилел база силер-биле бистен хамааржыр. Ынчангаш силерниң улуг күш-ажылыңарны алгап, байырлал-биле байыр чедирип тура, мындыг дилегни чугаалаксап тур мен. Өг-бүлеңерде болгаш төрел аймааңарда чаагай чорук-биле кызыгаарлаттынмайн, улуг кижилерниң хайгааралы чок арткан уруглар болгаш элээдилерже, социал берге байдалдыг болгаш каржы-хажагай чорук бүргээн өг-бүлелерже кичээнгейни салырын диледим. Оларның хажыызындан тоомча чок эртпеңер, өске чаштар турбас болгай. Дузадан кадыңар, херек болза ол дээш харыысалгалыг черлерни болгаш организацияларны кыйгыртыңар. Чүгле кады күжениишкиннеривис-биле кадык болгаш мөзү-бүдүштүг ниитилелди тургузуп, уруглар ортузунда аас-кежик чок болуушкуннар санын кызырып, өг-бүлеге улуг кижилерниң кем-херек үүлгедиишкиннерин эвээжедип болур бис». Органа Натсак чалаттарган өг-бүлелерге, чурттуң төлептиг хаматыларын кижизидип, ниитилелдиң быжыг өзээн тургузуп, аныяктарга үлегерин көргүзүп, өг-бүлениң үнелиг чүүлдерин суртаалдап чорууру дээш, өөрүп четтиргенин илередип, оларга кадыкшылды болгаш аас-кежикти күзээн. Тыва Республикада федералдыг инспектор Шолбан Монгуш үлегерлиг өг-бүлелерниң адрезинге байыр чедириишкинин дамчыткан: «Чүс-даа, муң-даа чылдар эртсе, өг-бүле, ынакшыл, найырал ниитилелдиң, күрүнениң үндезини болуп артар. Өг-бүлениң быжыг доңу, өг-бүлениң үнелиг чедиишкиннери бистиң ниитилеливисти каттыштырып турар. Бот-боттарывыска дузалажып тура, ынчан оон-даа күштүг апаар бис. Экономикада тодаргай бергедээшкиннер турза-даа, күрүне бодунуң хамаатыларынга деткимчени, өг-бүлелерге чогуур дузаны көргүзүп турарын бөгүнгү байырлыг езулал бадыткап тур». Чаңгыс чер чурттугларының ортузунда быжыг өг-бүлези-биле үлегерлиг, демниг күш-ажылы-биле чаагай чорукту чедип алган болгаш ниитилелдиң төлептиг кижилери кылдыр ажы-төлүн кижизиткен 23 үлегерлиг өг-бүлеге күрүне шаңналдарын байырлыг байдалга тывыскан. Ыраккы Тере-Хөл кожуунда 54 чыл дургузунда аас-кежиктиг өг-бүле болуп чурттап, дөрт ажы-төлдү кижизиткен Александра Монгуштарны, Каа-Хем кожуунда 50 чыл өг-бүле стажтыг Маадыр-оол, Момбужай Монгуштарны онзалап айыткан. Балгазындан Николай Николаевич биле Валентина Багай-ооловна Кандауровтарның интернационалчы өг-бүлези. 15 харлыында-ла таныжып эгелээн, а өгленирде «арай орайтаан» өг-бүле 33 чылдың дургузунда демниг болгаш аас-кежиктиг чурттап, суурунда аныяктарга өг-бүле хамаарылгазының үлегерин көргүзүп чоруур. Чылдар эрткен тудум ынакшыл өжүп эвес, а улам быжыгып, эрге-чассыг апаар деп, Николай Николаевич чугаалаарга, - ынчан бот-бодуңарны хүндүлеп, кадагалап чоруур апаар силер – деп, Валентина Николаевна немээн. Өг-бүле үш ажы-төлдүг, орус-даа, тыва-даа дылдарны эки билир. Кандауровтарның өг-бүлези шаңналга төлептиг өг-бүлелерниң мурнундан, оларның өг-бүлелерин ниитилелдиң үлегерлиг үндезини деп үнелээни дээш, өөрүп четтиргенин илереткеш, тыва өг-бүлелерге үр чылдарда аас-кежиктиг эгин кожа чурттап чоруурун, кадык болгаш угаанныг ажы-төлү, уйнуктары оларны ам-даа өөртүп чоруурун күзээн.