Бизнес кайыын эгелээрил?

Кижи бүрүзүнүң чуртталгада сонуургалдары аңгы-аңгы: даараныр, чазаныр, чуруттунар, даш чонар, шүлүк, чогаал бижиир, эртем ажылын шинчилээр, онзагай чем кылыр.
   Бир-ле чүүлге сонуургал бистиң амыдыралывысты солун болгаш хөй талалыг болдуруп чоруур. Чижээлээрге, мээң эжим уйнуктарынга пөстер артынчылары-биле чымчак ойнаарактар даараар, оларның карактарын чинчилер-биле кончуг шалыпкын каастай каапкаш, садыгда садып турар «дильда» дээр пөс ойнаар-кыстан дудак чок белекти уйнуунга даарай тыртып бээр. 
    Чамдыкта сонуургалдарывыс сайзырап чорза-чорза, немей акша ажылдап алыр аргаларны тургузуп бээр болгай. Амгы үеде чогаадыкчы болуру, уругларны янзы-бүрү дылдарга өөредири, сад-огородту тарааш, оон орулга алыры — сайгарлыкчы чорук азы кайы-даа дылда билдингири-биле ажыглап турарывыс бизнес амыдыралдың бир херек болгаш чугула кезээ апарган. 

Бизнес кайыын эгелээрил?
   РФ-тиң Хамааты кодекизи (2 чүүлдүң 1 пунктузу) езугаар алыр болза, «доктаамал орулга алырынче угланган бот-тускайлаң, түңнелиниң кандыг болуру билдинмес ажыл-чорудулганы» сайгарлыкчы ажыл-чорудулга деп санаар. Ынчангаш, кижи сонуургалының бизнес апаар кызыгаарын чогуур үезинде эскерип, билип чорууру чугула. 
    Хол-биле кылыр ажылдарның нептереңгей болуп бар чыдар хевирлерин чижекке алыылы: декупаж (эт-септи, аяк-саваны шимеп каастаары), даараныры, аргыыры, бисерден каасталгалар кылыры, ыяштан дүрзүлер чазаары.Бо санаашкыннарны чеже-даа чедир уламчылап болур. Бодунуң ажылының түңнелдерин өскелерге көргүзүксээри чөп болгай, ынчангаш шевер кижилер боттарының кылган чүүлдериниң чуруктарын Интернетче салып турар. Бир эвес бисерден аргаан куруңар таныырыңар кижиге тааржы берген болза, ол садыглажыышкынны хоойлу езугаар сайгарлыкчы чорук деп санавас. Оон үндүрүг төлээри база албан эвес. 
  Бодунуң холдары-биле кылган эвээш санныг кылыгларны садып сайгарыптарынга тускай чөпшээрел негеттинмес болгаш үндүрүг онааттынмас деп түңнелди үндүрүп болур.

Бодунуң орулгаларындан
   Бир эвес силерниң сонуургап кылып турар ажылыңар (хобби) хөй орулга киирип турар болза, ол ажыл-чорудулганы хөй-ниитиден чажырган херээ чок, ооң орнунга ону хоойлуга канчаар дүүштүрериниң дугайында боданза эки. Ону кылыры нарын эвес-тир ийин. Алдынган орулганы чылда бир катап көргүзерин, ооң соонда тус-тус кижилерден тыртар үндүрүгнү 13 хуу кылдыр төлээрин Yндүрүг кодекизинде айтып каан. Ол дээрге күрүнениң тургузуп кааны ыяап төлээр төлевири-дир. Душ болуп алдынган орулга бүрүзүнге хыналда чорудары болдунмас. Ындыг турбуже, бодунуң ынак ажылын кылып турар кижи Интернетке, солуннарга болгаш журналдарга доктаамал реклама парладып турар болза, хайгаарал органнарының кичээнгейинче кире бээр. Ону барымдаалааш чамдык кижилер хоойлунуң кезек-чамдыызын күүседип турар. Олар орулгалар дугайында киирген декларацияларынга алганы арыг орулгазының чүгле кезиин айтып турарлар. Ындыг чорук оларга кылып турар ажылын чажырбас, шынчы сайгарлыкчы кижи деп бодун көргүзер арганы берип турар. 

Мөөңү-биле үндүрүп турар
    Бажыңынга ажылды үр үеде кылып келгеш, «анаа» кижи болуп артары—озалдыг херек. Ындыг ажылды үндүрүг ажылдакчылары бизнеске хамаарыштырып болур. Баштай ревизорлар кижиниң ажылын хынааш, Хамааты кодекстиң негелделерин барымдаалап, сайгарлыкчы ажыл-чорудулганың демдектери бар бе дээрзин тодарадырлар. Бүрүткедип албайн кылып турар ажыл ол кижиниң орулга киирип алыр чаңгыс аргазы деп чүвени үндүрүг ажылдакчылары бадыткаптар болза, ооң доктаамал орулга ап турганының маргылдаа чок бадыткалы апаар. Ол ышкаш бизнести хоойлуга чөрүштүр чорудуп турганын бадыткаар чүүлдер ол кижиниң банк агар санындан ушта бижилгелери, хүлээткениниң дугайында ат салган актылары, МИЧ-терге реклама парлатканы, хөлезилел керээлерин чарганы болур. Орулга чок-даа болган дижик, дөмей-ле дүрүм хажыдыышкыны деп санаттынар, чүге дээрге ол кижиниң түңнелдери эвес, арыг орулга алыр дээн сорулгалыы маңаа хамааржыр. 
   Хоойлуга чөрүштүр сайгарлыкчы чорук кылганы дээш РФ-тиң Кеземче кодекизинге-даа (171 чүүл), административтиг-даа кодекске онаап болур. Бизнести күрүне бүрүткели чокта хуу сайгарлыкчы азы юридиктиг чер болуп кылганы дээш торгаал бо хүнде беш чүстен ийи муң рубль болуп турар. А кеземче херээ оон аар болуп, эдип чазаар ажылдарга болгаш 6 айга чедир шииттирип болур.
   Кижиниң сонуургап кылыр ажылы албан-езузунуң бизнези болу бербези билдингир. Сонуургак кижи ажылының экономиктиг ажыктыын болгаш бодунуң арга-хоргазын дораан тодарадып шыдавазы билдингир. Бүрүткел чокта бичии үеде дараазында ажылдарны кылып болур деп албан-дужаал ээлээннер санап турар: бажыңнар септээр, улус өөредир, программа тургузар, хол-бут дыргактарын чараштаар, хоолгалар кылыр, дизайн ажылы боттандырар, чурук тыртырар, оюн-тоглаа эрттирер, баш дүгү таарар, сантехник болгаш электромеханик болур. 
   Ынчалза-даа чамдык кижилер бо ачы-дузаны чыл-чылы-биле чедирип турар. Оларның эвээш кезии ону бүрүткедип ап турар. Оларга чүү ажыктыгыл? Бир эвес сонуургак кижи үлетпүрге хамааржыр ажылды кылып турар болза, ол дээрге ооң эң кол сорулгазы-дыр, оон азыранып болур ышкажыл. Бир эвес ол ажылын бүрүткедип албас болза, ону ажылы чок кижи деп санаар апаар, күш-ажыл стажы база чок болур, ооң түңнелинде пенсиязынче саналгалар кирбес. А хуу сайгарлыкчы кылдыр бүрүткедип алырга ол айтырыглар чайгаар шиитпирлеттине бээр. Ынчан хуу сайгарлыкчы күш-ажыл дептерин долдурар, медицина хандырылгазын алыр, эмнелге хуудустарын төледир, пенсияны алыр апаар.  

Черге ажыл
   Yстүнде чугаалаан чүүлдерден аңгыланыр бир чүүл — черге ногаа, чимис, кат, чечек өстүрүп турар хуу кижилерниң ажыл-чорудулгазы болур. РФ-тиң Yндүрүг кодекизин езугаар (217 чүүл) хамаатыларның ол категорияларының орулгаларындан үндүрүг тыртпас, чүгле чер участогу 0,5 гадан ашпас ужурлуг. Бажың чанының участоктарының хөй кезииниң хемчээли бо негелдеге дүгжүп турар.
     Көдээ ажыл-агыйны кылып чорударынга хандыкшылдыглар боттарының шынныын бадыткаар ужурлуг. Өстүргени болгаш сатканы дүжүт дээш үндүрүг төлевес дизе, сад өстүрүкчүзү тус чер бот-башкарылга органының, сад, огород эштежилгезиниң азы дачаларның коммерцияга хамаарышпас каттыжыышкыныныңтывысканы документилерин ап чоруур болза эки.

Уран САТ