09.02.2015
Бежен-оол Кууларович Торуш республиканың диш эмнелгезиниң улуг эмчизи болуп ажылдаа-ла, 9 чыл чеде берген. Ол күш-ажылчы базымнарын бо-ла эмнелгеге эгелээн, ниити ажыл стажы 20 чыл ашкан.
Эмнелге бичии уруглар, улуг улус эмнээр база диш салыр 3 салбырлыг. Ында дишти эмнээр, турар, салдыртыр, аарыг кижиниң баштайгы байдалын шинчилээр, диштиң бүүлезин, шазын, аас иштинге янзы-бүрү оюлганнар, кемдээшкиннер тыптып кээрге, эмнээр болгаш диш тырттырар рентген кабинеттерде эмчилер республиканың чурттакчы чонун хүлээп ап турар. Ниитизи-биле эмнелгеде 126 ажылдакчы бар, оларның 50-ни — диш эмчилери. Эмнелгеде10 дээди, 4 — 1-ги, 12 —2-ги категорияның, а артканнары аныяк эмчилер ажылдап турар. Бүгү-делегейниң диш эмчизиниң хүнүн уткуштур эмнелгеге чедип, Бежен-оол Торуш-биле ужураштым.
“Диш аарыы – эң нептереңгей аарыгларның бирээзи. Аарыгларны эге чадазында эмнээри белен болгаш чарыгдалдары эвээш дээрзи билдингир. Диш аарыы база ындыг. Бистиң эмнелгевистиң методист эмчизи кожууннар эмнелгелеринче, а диш эмчилери найысылалдың албан черлеринче удаа-дараа үнүүшкүннерни кылып, профилактика ажылын чорудуп турар.
Республикада диш эмчилери, Тере-Хөл кожуундан аңгыда, бүрүнү-биле четчелеттинген. Кожууннарның төп эмнелгелеринде диш эмнээр кабинеттерде эм-таң четчир болгаш дериг-херекселин чаарткан. Ыраккы сумуларның чурттакчы чонунга таарымчалыг байдалдарны тургузар, ажылдарны ам-даа уламчылаар бис” — деп, Бежен-оол Кууларович чугаалады.
«Чаңгыс суур — чаңгыс бүдүрүлге» губернатор төлевилелиниң ачызында деткимчени ап, Чадаана хоорайда диш эмнээр хууда кабинеттиң ажыттынганы — онзагай болуушкун-дур. Ону Иркутскиниң күрүнениң медицина университединиң доозукчузу, аныяк эмчи Сайзана Монгуш ажыткан. Аңаа чергелештир Ак-Довурак, Шагаан-Арыг, Туран хоорайларда диш эмнээр хууда кабинеттер база ажыттынган.
Эмнелгениң кезиишкин кылыр өрээлинде диш турарындан аңгыда, улуг эвес кезиишкиннерни (кадагалаан, хан чыглып турнуккан болгаш өске-даа таварылгаларда) кылып турар.
Төлевирлиг диш эмнээр өрээлдерде диш эмнээр, ону агартыр, кылымал арга-биле дишти хевирлеп өстүрери дээш, өске-даа эмчи дузазын чедирип турар. Халас эмнээр өрээлдерден ылгалы болза, аңаа аарыг кижиниң дижин эмчиге чедип келген хүнүнде эмнеп кааптары. А талон-биле эмнедирге, аарыг кижи бүрүзүнүң эмнээр үезин кызыгаарлаан болур. Ынчангаш олар эмнелгеге ийи-үш-даа катап кээр апаар. Диш эмнелгезинге кижи бүрүзү дижин халас эмнедип, турдуруп болур. А диш салдыртыры кандыг-даа кижиге ылгал, чиигелде чок, төлевирлиг болур.
Электроннуг терминал дамчыштыр оочур бижидилгезин 2013 чылдың август айда эмнелгеге тургускан. Ооң өртек-үнези улуг боорга, февраль айдан эгелеп чаа программа езугаар оочур бижидилгезин кылыр ажылдар адакталып турар.
Бежен-оол Торуштуң чугаалап турары-биле, амгы үеде аныяк кижилер безин диштерин өй-шаанда эмнетпейн, аарыын кедередип алган кээри хомуданчыг. Чурттакчы чон дижиниң дажын чыл-чылы-биле кадыдыр чыып алган кээр таварылгалар база кайы хөй. А ону үезинде эмневес болза, кадыг, быжыг диштер дөзүнден турлуп, тоглап каар. Дазылы арткан азы эмнедир арга чок диштерни турдурар, а ооң орнунга кылымал диштер салдыртыр апаар. Ол база акша-төгерикке үзер болгай. Кылымал диштер кижиниң бодунуң диштерин кажан-даа солуп шыдавас дээрзин утпазы чугула деп ол тайылбырлады.
“Чурттакчы чон эртен, кежээ диш чуурун хүннүң дүрүмү кылдыр сагып, күүседип, чылда 2 катап диш эмчизинге хынадып кээри күзенчиг. Ынчангаш ажылыңар чеже-даа чай чок болза, диш эмчизинге хынадыр үени тып, албан кээр херек» — деп, эмчи сүмеледи.
Эмнелгениң хоочуннары «РФ-тиң Кадык камгалалының тергиини» хөрек демдээниң эдилекчизи Лариса Григорьевна Глушкова. Ол амгы үеде улуг кижилер эмнээр диш салбырының эргелекчизи, 40 чыл ажыг эмнелгеге бараан болган. РФ-тиң Хүндүлел бижииниң эдилекчилери: бичии уруглар эмнелгезиниң эргелекчизи Людмила Николаевна Хаажык, диш эмчилери Галина Андреевна Мойса, Надежда Михайловна Заховаева олар аныяктарга арга-дуржулгазын дамчыдып, эгин кожа ажылдап турар.
“Амгы үеде диш эмнээрде, аарыг намдадыр эмнер хөй апарган. Ынчангаш шаандакы үеде дег, диш эмчизи деп сөстү дыңнааш, ала-чайгаар-ла сүрээдээр, девидээр кижилер бо үеде эвээжээн. Дишти эмнээриниң бетинде ону сыкыртып алырга, аарышкы билдинмес.
Сөөлгү чылдарда эмнелгениң капитал септелгезин кылып, пластик соңгаларны салдыртып, акша-хөреңгиниң шаа-биле дериг-херекселди чаартып турар бис” — деп, чугаазын Бежен-оол Кууларович доосту.
Республиканың диш эмнелгезинде хоочуннарның аразында бичиимден тура, амгы үеге чедир мээң дижим эмнеп келген эмчим Галина Андреевна Мойса ам-даа ажылдап турарынга аажок өөрдүм. Ол бичии-даа, улуг-даа аарыг кижилерни көгүде аарак чугаалажып тура, билинместедир эмин сыкыртыпканын безин кижи билбейн баар. Ол — аажок чугаакыр, биче сеткилдиг, холу чымчак, мергежилинге бердинген эмчилерниң бирээзи. Кижи чаңгыс эмчизинге өөрени бээр деп чугаа кончуг шын.
Бистиң арын-шырайывыстан хүлүмзүрүг ыравайн, аянныг, чараш диштеривис чайынналып чоруур болзун дээш эмнеп чоруур эмчилеривиске профессионал байырлалын уткуштур байыр чедирип, бүгү-ле эки чүүлдерни күзеп каалыңар.
Шончалай Ховалыг.
Авторнуң тырттырган чуруктары.