Бистиң дорт хүлээлгевис

Тываның Баштыңы ТР-ниң Дээди Хуралынга (парламентизинге) 2015 чылда республикада болгаш иштики политикада ажыл-херектерниң байдалының дугайында Айыткалын кылып тургаш,  Тиилелгениң 70 чылынга белеткел ажылдарынга, Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочун  бүрүзүн дүрген кыйгыртыышкын кнопкалыг мобильдиг телефон-биле хандырарының база өске-даа организастыг ажылдарны январь айда доозар даалгаларны берген.

«2015 чылда бистиң чуртувус улуг, алдарлыг юбилей – Улуг Тиилелгениң 70 чылын демдег­лээр. Бо кайгамчык байырлалга бис белеткелди эгелей берген бис. Оргкомитет тургустунган, ажыл планы бар. Организастыг хемчег­лер, чугула-даа бол,   ол — дузалал ажыл-херек. Кол-ла чүүл – езу-барымдаалаар чоруктан чайлаары, хемчеглерни сагыш-сеткилден кылыры, хоочуннарга хүндүткелди бараалгадыры, чалыы салгалды Улуг Тиилелгениң байырынче хаара тудары,  бистиң алдарлыг чаң­гыс чер-чурттугларывыстың салым-чолун таварыштыр аныяктарны демче хаара тудары.

Тывада 27 хоочун бар. Фронтучу бүрүзүн сагыш човаашкын-биле бүргээр. Бүрүн диспансеризация­ны кылыр, амыдырал байдалын шинчи­лээр, хүн бүрүде оларның кадыкшылын, херек чүүлдерин сонуургаар. Хоочуннар-биле ажылга волонтер отрядтарны организас­таар.

ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы Информатизация база харылзаа яамызы-биле кады дүрген кыйгыртыышкын кнопкалыг мобильдиг телефон-биле фронтучу бүрүзүн хандырарын дагзып тур мен. Тус чер бот-башкарылга органнары-биле кады дүрген кыйгыртыышкын хү­лээп алыр дүн-хүн чок дежурныйлаашкынны организастаар. Шупту организастыг ажылды январьда доо­зар, февраль 1-ден телефоннарны бээр» — деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол айыткан.

Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочуннарын телефоннар-биле хандырылгазының база Тиилелгениң 70 чылынга уткуштур кандыг ажылдар кылып турарының дуга­йында айтырыгларга хамаарыштыр тайылбыр алыры-биле бистиң корреспондентивис ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызының сайыды Людмила Шангыровна Тас-оол-биле ужурашкан.

— Тывада Ада-чурттуң Улуг дайынының 26 хоочуну бар. Рес­публиканың шериг комиссариады-биле  кады   ажылдажылганың              түң­­­­не­­линде, 2014 чылдың декабрь 25-те Антонина Яковлевна Фролова фронтучуларның санынче кирген. Хоо­чуннарның 22-зи — Кызылда, 3-жү— Бии-Хемде болгаш Каа-Хем, Таңды кожууннарда 1-1 фронтучу бар.

ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызының ажылдакчыларынга хоочун бүрүзүн онааган. Олар неделя санында фронтучуларның бажыңнарынга барып, кадыкшылын, херек чүүлдерин сонуургап, онза кичээнгейде алган. Чаа чыл байырлалдарының үезинде хоочун бүрүзүнге байыр чедирип, суй белектерни чедирген.

Чээрби чеди хоочуннуң аразындан 12-зи кадыының, назы-харының байдалы-биле бажыңнарындан үнүп шыдавас апарган. «Серебрянка» санаторий-профилакторийже кадыын быжыктырып, дыштанып алыры-биле путевкаларны чылдың-на аңгылап берип турар. Ынчалза-даа кадыының аайы-биле ынаар чедип алыры безин оларга ырак болгаш берге. Оларның эң «аныяа» 87 харлыг Николай Карпович Кандыков, а эң улуу эрткен чылын 101 харлаан Александр Терентьевич Шумов (бо материалды белеткеп турар үеде хоочун фронтучунуң чү­­рээ сокпайн барган. Ол 102 харлап чорааш, бистерден кезээ мөңгеде чарлып чорутканын «Шын» солун ханы кажыыдал-биле дыңнадып тур).

Февраль 2-де улуг назылыг кижилерге таарыштыр кылган улуг танактарлыг телефоннарны ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызының хуралдаар залынга фронтучуларга байырлыг байдалга тыпсыр бис.

«Чуртталга кнопказы» деп федералдыг программаны республикага боттандырып, фронтучуларга телефон-кулоннарны апрель айга чедир тыпсыры көрдүнген. Бо тускай телефоннарны мойнунга астып алыр. Бир эвес ооң эдилекчизи кээп дүжер болза, телефон ол-ла дораан медээни Москва, Санкт-Петербург хоорайларда чаңгыс аай диспетчер төвүнче медеглээрге, олар хоочуннуң чоок кижилеринче база медээни дарый дамчыдар, телефоннар дугаарынче далаш дыңнадыр.

Чурттаар оран-савага хамаарыштыр алыр болза, Ада-чурттуң Улуг дайынының 27 хоочуннары шуптузу бажың-балгат-биле хандыртынган. 

«Тыва эки турачыларның салгалы» деп хөй-ниити организациязының даргазы Алексей Сундуй-биле кады 200 тыва эки турачыларның база Совет Эвилелиниң 10 маадырларының чуруктарын төп кудумчуларга апрель айга чедир азары планнаттынган. Ооң ачазы Михаил Белекпенович Сундуй — Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчизи. 1943 чылдың сентябрь айдан 1944 чылдың июнь айга чедир тыва эки турачыларның фронтучу оруктарын ол эрткен. Фашистиг идегеттерге удур эрес-дидим тулушпушаан, бүгү аар-берге шылгалдаларны эрткеш, аалынче амыр-менди чанып келген. Алдарлыг дайынчывыс ам бистиң аравыста чок.

Тиилелге комплекизиниң мөңге оттуг тураскаалының чанында фронтучуларның аттарын бижээнинде частырыгларны эдери база немей аттарны киир бижиир ажылдарны чорудар бис.

Май 9-та бүгү чурттуң, чоннуң ыдык байырлалы Москвага Кызыл Шөлге юбилейлиг Тиилелгениң 70 чылынга тураскааткан парадынга Тывадан 2 хоочун баар. Аңаа белеткел ажылдары эгелей берген. Ынаар олар-биле эмчи ажылдакчызы биле чаңгыс чоок кижизи кады чоруур.

Хоочуннарга бүрүн диспансеризацияны февраль айдан эгелеп чорударының дугайында ТР-ниң Кадык камгалал яамызы-биле дугуржулганы кылып, шыңгыы кичээнгейге алган бис» — деп, ол тайылбырлады. 

Чыл эрткен тудум, дайынчы чылдарның чаңгызы ырап, 1940-1945 чылдарның Ада-чурт дайынының киржикчилериниң чыскаалының саны эвээжеп турар. Ынчангаш фронтучуларга кичээнгейни сагыш-сеткилден көргүзери, хүн бүрүде хүндүткелди бараалгадыры— бистиң дорт хүлээлгевис.

Шончалай  Ховалыг

белеткээн

"Шын" солун