30.12.2014
Декабрь 25-те В.Көк-оол аттыг Национал театрга республиканың кожуун бүрүзүн төлээлээн тергиин өөредилгелиг, хөй чедиишкиннерлиг уруглар Тываның Баштыңының елказынга чыглып келген. Чаңчыл езугаар чылдың төнчүзүнде республиканың онза чедиишкиннерлиг 7 хардан 14 харга чедир школачылары Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң уругларга елказынче чалалганы алыр аас-кежиктиг болуп турарлар.
Национал театрның ийиги каъдында уругларга янзы-бүрү оюннар шөлчүгештерин организастаан. Каас-чараш идик-хептиг, маскарад костюмнарлыг оолдар, кыстар оюннарга киржип, амданныг, чигирзиг «шаңналдарны» ойнап ап турганнар. Бир булуңда уруглар кажыктаан, өскезинде хол басчып күжүн шенешкен, боулинг шарларларын октап турарлары-даа эңмежок.
Тергииннерге шаңналдар тыпсырының мурнунда уругларга «Күске бүрүзү быштакка ынак» деп чаа шииниң баштайгы көргүзүүн уругларга бараалгаткан. Шии уругларны эп-найыралга, ынакшылга, мөзү-бүдүштүг, хүндүткелдиг болурунга кижизидип турар. Уруглар шиини аажок сонуургап, адыш часкап, өткүт, хөглүг каткызы-биле хүлээп алган.
Шии төнген соонда чыылган бичии аалчыларны байырлалдың кол маадыры — Шиви чанынче чалаан.
Тываның Баштыңының елказын ажыдып, чыылган уругларга байыр чедирери-биле сөстү ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы Органа Натсак алган. «Чылдың-на Национал театрга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң елказынга силерни уткуп хүндүлээри чаагай чаңчыл апарган. Yрде манаанывыс Чаа чылдың байырлалы чедип келди. Эргим, хүндүлүг уруглар, силерге хуулгазын Чаа чылды күзеп тур мен» — дээш, Чазак Даргазының өмүнээзинден республиканың эң-не тергиин болгаш эки өөредилгелиг, салым-чаяанныг, спортчу чедиишкиннерлиг 12 өөреникчиге белекти Органа Натсак тывыскан.
Өөредилге, спорт, уран чүүлде чедиишкиннерлиг уруглар тускай шаңналдарга төлептиг болган. Оларга Ангелина Хандармаа (3 класс, Тээли суур), Туметтей Байыстан (4 класс, Ак-Довурак хоорай), Сай-Дажы Найдан (7 класс, Кунгуртуг суур), Идегел Хертек (6 класс, Мугур-Аксы суур), Айдыс Ооржак (6 класс, Суг-Аксы суур), Чингиз Оюн (5 класс, Кызыл хоорай), +нермаа Сувандуу (8 класс, Кызыл хоорай), Андриан Оюн (6 класс, Кызыл хоорай), Маадыр Куулар (5 класс, Арыскан суур), Ай-Хээ Дангыт (7 класс, Эрзин суур), Таймир Суктер (8 класс, Чаа-Хөл суур), Байыр Самдарак (8 класс, Чыргаланды суур) хамааржыр. Чалаткан уругларның аразында Сукпак суурдан 12 харлыг Адыя Монгуш база бар. Ол өрт үезинде бодунуң кады төрээн дөрт дуңмазын камгалаан. Адыя — езулуг маадыр.
Ыры-шоор куттулуп турда, Чаа чылдың Шиви-даңгыназын кыпсыры-биле Соок-Ирей биле Харжыгашты шупту демниг кыйгырган соонда, кончуг-даа каас, ак салдыг Соок-Ирей Харжыгажы-биле моорлап келген. Олар уругларның «Бирээ, ийи, үш, елкавыс, хып кел!» дээн демниг кыйгызы-биле арганың «даңгыназы» чүзүн-баазын сайгылгааннар-биле хып, чайынналы берген. Кижи бүрүзү бодунуң билир ыры-шүлүүн Соок-Ирейге болгаш өске-даа маадырларга чугаалааш, амданныг белектерни алган.
Елкаже баарда маскарад костюм кедери, ылаңгыя онзаланып турар кылдыр чогаадып кылыры — чаагай чаңчыл. Бо елкада база уруг бүрүзү чүзүн-баазын өңнерлиг, каас-чараш, тускай даарап каан маскарад идик-хептиг болган. Амгы шагның аныяк-өскениниң сонуургаары теле-дамчыдылгаларның болгаш мультфильмнерниң маадырлары шупту — елкада. «Ээремчик кижи», «Мушкетер», «Принцесса», «Чалгынныг бурган элчизи», «Самурай», «Ниндзя», «Джек-воробей» база бо чылдың ээзи хой, өшкү дээш, чүнү чок дээр. Тыва национал идик-хеп кеткен оолдар, уругларны көөрге чоргааралды оттурар болду. Президентиниң Кызыл хоорайда кадет училищезиниң өөреникчилери өскелерден кеткен формазы-биле ылгалып турду. Школа назы четпээн бичии чаштарны дилгижигеш, койгунчугаш, күскежигеш, харжыгаш, анайжыгаш кылдыр кедирип каарга, аажок чаптанчыг, кижи чайгаар-ла хүлүмзүрүй бээр болду. Соок-Ирей биле Харжыгаш база тоол маадырлары уруглар-биле кады каас-чараш «хептиг» Шивини долгандыр ырлажып, аажок солун, уттундурбас үени эрттиргеннер.
Чыл санында Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң республиканың салым-чаяанныг, тергиин өөредилгелиг уругларынга эрттирип турар елказы чаагай чаңчыл болу берген. Бо чылын база Тываның булуң бүрүзүнден 700 уруг елкалаар аас-кежикке онаашкан. Кожуун-сумулардан келген оолдар, уругларга Чаа чыл бүдүүзүнде Национал театрга елкалаар өөрүшкүден артык чүү турар боор. Оларга ол байырлал сагыжынга эң-не эки сактыышкын болуп артып каары чугаажок.
Шончалай Ховалыг.
Альберт Хомушкунуң тырттырган чуруу.