08.12.2014
Маадыр-оол Данзын, күш-ажылдың хоочуну:
— Россияның Президентизи Владимир Путинниң Айыткалын кончуг кичээнгейлиг дыңнадым. Айыткалын Президент делегейде ниитилел-политиктиг байдал, Россия ында кандыг турушту ээлеп турары-биле эгеледи. Амгы нарын ниитилел-политиктиг байдалды чогумчударын Европа эвилелиниң чурттары, Американың Каттышкан Штаттары-биле дугуржуп алыры нарын, орус улустуң элдээрти чугаалаарында ышкаш, бисти «талыйты чорудуптар-дыр» деп Путин демдеглээш, Россия күштүг күрүне болгаш, кайы-даа чурттар-биле эп-найыралдыг харылзааларга, кады ажылдажылгага кезээде беленин база катап бадыткады. Оон аңгыда, бөмбүрзектиң кайы-даа булуңунга чурттап турар орус улустуң болгаш бистиң күрүнениң өске-даа чоннарның эрге-ажыын Россия камгалаар деп база сагындырды.
Россия делегейниң хөй чурттары-биле эп-найыралдыг делгем харылзааларлыг, ынчангаш тыва аныяктар аңгы-аңгы чурттарда өөренип, ажылдап-чурттап турар болгай. Оларның аразында мээң дөргүл-төрелдеримниң, эш-өөрүмнүң ажы-төлү-даа бар. Президент Путинниң мындыг быжыг туружу даштыкы чурттарда бистиң чаңгыс чер-чурттугларывыска Россияга ынанышты, бүзүрелди немээр боор деп бодаар-дыр мен.
Вадим Очур-оол, тудугжу:
-- Бис, кезек тудугжулар, бөлүглежип алгаш, Кызыл хоорайда тудугларның плиталар салыр, эжик, соңга тургузар дээн ышкаш ажылдарын кылып турар бис. Ам дээрезинде тудуг организациязы кылдыр бүрүткетпээн бис. Бисти билир тудуг организацияларының аразында «деңзивис аар», ынчангаш биске ажыл кезээде тыпты бээр. Россияның Президентизиниң Айыткалын радиодан дыңнадывыс. Бүдүрүлге адырында организацияларга үндүрүг чиигелделери, чаа тургустунган организациялардан эге дээрезинде үндүрүг тыртпас дээш Президент Путин хөйнү-ле чугаалады. Ооң ол планнарын чүүлдүгзүнүп тур бис. Ынчалза-даа херек кырында байдал кандыг боорун манагзынар бис ыйнаан. Чүге дээрге Президент Путинниң «май чарлыктары» дээр чарлыктарының чамдыызы күүсеттинмээнин база чугаалады. Бир эвес үндүрүглерге чиигелделер, чаа ажылдап эгелээн организациялардан баштайгы үеде үндүрүг ылап-ла тыртпас болза, тудуг организациялары кылдыр бүрүткедип ап болур-дур деп чугаалаштывыс. Чеже «бүдүүлеп» ажылдаар боор. Чаа деңнелче көдүрүлзе эки ыйнаан.
Аймира Ондар, Кызыл кожуун:
— Айыткалда чурттуң чүгле экономиктиг хөгжүлдезинге хамааржыр эвес, а социал адырның - өөредилге, эртем, кадык камгалал, культура айтырыгларын көдүргенин сонуургадым. Ылаңгыя ажылчын мергежилдиң тускай эртемниглерин өөредип белеткээри чоокку чылдарның кол сорулгазы болурун айыткан. Ону амгы үениң технологиялары, дериг-херекселдери-биле ажылдап билир бедик мергежилдиг ажылчын кадрлар Тываның келир үезин тургузарының магадылалы ол деп билип тур мен. Ындыг болганда Тываның ортумак тускай өөредилге черлеринге өөредилгениң арга-хевирлерин чаартып, материал-техниктиг баазаларны быжыглаары бо чоокку чылдарда шиитпирлээр айтырыглар апаары чугаажок.
А кадык камгалалының талазы-биле алыр болза, 2015 чылды чүрек-дамыр аарыглары-биле демиселдиң чылы кылдыр чарлаанын чүүлдүгзүнүп тур мен. Чүге дизе Тывада эң-не нептереңгей аарыг база ол. Ооң уржуундан инвалид болган кижилер дыка хөй. Ынчангаш ону болдурбазы-биле кадык амыдыралды суртаалдап, массалыг спорттуң аңгы-аңгы хевирлерин ам-даа нептередири чугула деп бодаар мен.
Александра Ооржак, сайгарлыкчы, Өвүр кожуун:
— «Бистиң сорулгавыс – Барыын-даа, Чөөн-даа чүкте дең эргелиг партнерларны ам-даа хаара тудары. Политика биле экономиканы холуштурбайн, харын-даа садыглажылгага, технологиялар болгаш инвестициялар солчулгазынга, чоннуң хостуг аргыжылгазынга шаптараазыннар тургуспайн, интеграция ажыл-чорудулгазы хөгжүлдени алган регионнар-биле ажыл- чорудулганы делгемчидер» — деп, чурттуң Президентизиниң Айыткалында салган сорулганы сайгарлыкчы ажыл-херекти чогудуп чоруур кижи болгаш дыка таарзындым. Экономика биле политика көңгүс ийи аңгы угланыышкын-дыр, ындыг болзажок оларның боттанылгазы ол ийи билиишкин чокта болдунмас. Барыын чүк экономиктиг хоругдалдарны киирген соонда, Азия чурттары-биле кады ажылдажылга улам күштелип, чаа үе-чадаже киргенин билир бис. Ооң көскү чижээ – кожа-хелбээ Моолдан сайгарлыкчылар кожууннуң садыг-саарылга төвүнде садыглаашкынын катап эгелээн. Бистиң кожууннуң сайгарлыкчыларының садыг-наймаазы сайзырап, ажылывыс катап «чаа тынышты» алгаш шуудап эгелээни – чурттуң баштыңының политиктиг шын орукту шилип алганының база бир херечизи деп бодаар мен.