«Енисейниң» угланыышкынын өскерткен

Федералдыг М-54 автомобиль оруунуң «Кызыл—күрүне кызыгаары» участогунуң угланыышкынын өскертирин Тыва чедип ап шыдаан.

А-162 болгаш А-163 автоорукту өскертириниң дугайында республиканың эрге-чагыргаларының саналы-биле Россияның Транспорт яамызы чөпшээрешкен. Февраль 26-да Федералдыг орук агентилелинге болган чөвүлел хуралга Республика Баштыңы Шолбан Кара-оол киришкен, М-54 маршруттуң чаа оруун регион өнчүзүнден федералдыг өнчү кылдыр шилчидериниң талазы-биле ажылчын бөлүктү тургузар деп шиитпирни ол хуралга хүлээп алган, ооң кежигүннери март 12-де ажылын эгелей бээр. Баш удур санаанын езугаар алырга, бо ажыл 2013 чылдың бирги чартыында-ла доостур ужурлуг.

М-54 автооруктуң угланыышкынын өскертириниң дугайында айтырыгны Шолбан Кара-оол федералдыг деңнелге 2010 чылдан бээр көдүрүп келген дээрзин сагындыраал. «Енисей» оруун Кызылдан барыын чүкче угландырарын, ооң сөөлгү чедер черин М-54-түң мурнунда Моол кызыгаарынче үнүп турган черинден 200 км барыын талазында Хандагайты суурга чедирер деп, Тыва саналдаан. М-54-түң чаа оруу А-162-ниң «Кызыл—Ак-Довурак» кезииниң Чадаана хоорайже ээр черинге чедер болгаш күрүне кызыгаарынче угланыр «Чадаана—Хандагайты» А-163 орукче каттыжар. Бо таварылгада автооруктуң ниити узун дурту барык өскерилбес—Кызыл хоорайдан Хандагайты суур чедир участогунга ол чүгле 36,1 км узаар болгаш ниитизи-биле 311 км 105 метр болур.

Чурттуң орук ажыл-агыйының хемчээлинге «Енисейни» ээлдирген чорук барык эскертинмес, а республикага ол дыка улуг ужур-дузалыг болгаш ооң экономиказының сайзыралынга көскү салдарны чедирип болур деп, Тываның Баштыңы санап турар. Мурнуку орук чүгле үш муниципалдыг тургузугнуң девискээрлерин тавартыр эртип турган болза, чаа орук 9 кожуунну хаара тудар, ында регионнуң чурттакчыларының 70 хире хуузу чурттап турар. Эң чугула инвестиция төлевилелдери боттанып, ооң иштинде кокстуг хөмүр-даштың улуг-улуг чыдыны база кирип турар инвестиция төлевилелдери бо кожууннарда боттанып турар болгай, ынчангаш чаа орук Тываның экономиктиг хөгжүлдезиниң өзээ болур деп, Шолбан Кара-оол санап турар.

Оон аңгыда М-54 оруктуң уун өскерткен чорук Моол-биле садыг-экономиктиг харылзааларның ам тургустунуп турар негелделеринге база дүгжүп турар. «Хандагайты—Боршоо» каайлы эрттирилге черинге Тываның даштыкы садыг-саарылгазының эң хөй кезии онаажып турар, М-54-түң ам эртип турары «Цагаан-Тологой» эрттирилге черин дамчыштыр кирип турарындан 13 катап хөй болуп турар. Хандагайты дамчыштыр эртер федералдыг орукка контроль-хыналда пунктузун хөй талалыг эрттирилге чери эрге-байдалдыг кылдыр тургузарга Тываның болгаш Сибирьниң регионнарының Моол-биле кады ажылдажылгазын чаа деңнелче көдүрер арганы бээр. Келир үеде М-54-түң чаа угланыышкыны Азия чурттарынче диптер аразының аргыжылгазын боттандырар чер база болуп болур.

Регионнуң автооруун федералдыг өнчүже шилчидери ооң шынарын болгаш айыыл чок чоруун бедидер деп, Тываның Орук-транспорт комплекизиниң яамызы демдеглеп турар. Оруктуң айыыл чок талазы амгы үеде чугула айтырыг болур, чүге дизе чогуур деңнелге оруктуң байдалын тударынга республика бюджединден акша-хөреңги чедишпейн турганы билдингир. Регионнуң автооруунуң чогуур деңнелде эвес байдалы орук озал-ондааның көвүдээниниң бир чылдагааны ол, ылаңгыя Тываның иштинде кол аргыжылга оруу болур А-162-ге ол хамааржыр.

М-54 федералдыг автоорукту өскертириниң дугайында Тываның Чазаа биле Evraz Group-га хамааржыр «Тываның оруктарының» аразында өнчүнү дамчыдып бээриниң дугайында чардынган дугуржулгазында ооң мурнунда көрдүнген капиталдыг салыышкынның хемчээлин улгаттырып болур. Ол дугуржулгада көрдүнгени болза, А-162 автоорукту кады ажылдажылганың эргелелинге 20 чыл дургузунда ажыглаар деп көрген. Ындыг болзажок Тываның Орук-транспорт яамызының дыңнадып турары-биле алырга, орукту дамчыдарының чорудуу ам-даа эгелевээн болгаш кайы-даа талага когарал тургустунмазы-биле дугуржулганың негелделерин эде көөр үе бар. Ол дээрге, федералдыг өнчүже шилчидер ужурлуг Кызыл—Чадаана аразының 223,9 км хемчээлдиг автооруунуң кезиин кызырар дээни-дир.

Федералдыг оруктуң угланыышкынын өскертир деп Тываның Чазааның эгелээшкинин дыка үр үениң иштинде өөренип көрген. А 2011 чылда Тываның Баштыңы Ш. Кара-оол ол төлевилелге деткимчени Владимир Путинден алган.

«Тываның тос муниципалдыг тургузугларын таварып эртер болгаш Хандагайты-Боршоо делегей чергелиг эрттирилге пунктузунга чедер автоорукту федералдыг деңнелче дамчыдар дугайында шын шиитпир хүлээп алдынган-дыр. Ол Сибирь регионнарының даштыкыже үнер аргазын улгаттырып турар күрүнениң сонуургалы-дыр. А бистиң төрээн Тывавыска, амыдыралдың дамыры-дыр! Ол төөгүлүг болуушкун хөгжүлдениң улуг бурунгаарлаашкыны болурунга бүзүрээр мен. «Кызыл-Эрзин» автооруун регион деңнелинде алганы ооң байдалынга харын-даа чогумчалыг. Автоорукту федералдыг өнчүже шилчиткениниң түңнелинде орук фондузунга 500 млн. рубль хосталып кээр. Ол акша-хөреңгини көдээ, ооң иштинде чедери берге черлерже оруктарны чаартырынче угландырар» — деп, Вконтакте социал четкиде бодунуң арнында Шолбан Кара-оол дыңнаткан.

Долаана Салчак.