«Бистиң ажыл-херектеривистиң үндезини соңгукчуларның чаа чагыглары болур»

Сентябрь 14-те болган Тыва Республиканың Дээди Хуралының депутаттарының соңгулдаларынга «Чаңгыс демниг Россия» партиязы көскү тиилелгени чедип алган.

Тыва Республиканың Дээди Хуралының депутаттарының соңгулдаларынга «Чаңгыс демниг Россия» политиктиг партияның девискээр салбырының кандидаттары соңгукчуларның хөй кезииниң бадылалын алганы-биле холбаштыр Ирина Самойленко, Каң-оол Даваа, Вячеслав Ховалыг, Иван Чучев, Юрий Кара-оол дээш, өске-даа бөлүк депутаттар кыска парлалга ужуражылгазын эрттирген.

Партияның регион салбырының секретары Каң-оол Даваа парламентиниң депутаттарынга кандидат турган бодунуң өөрүнүң өмүнээзинден республиканың соңгукчуларга өөрүп четтиргенин илергейлээн. Ооң соңгукчуларга чугаалаан  сөстеринде мындыг одуруглар бар: «Эргим чаңгыс чер-чурттугларывыс! Хүндүлүг соңгукчулар! Дээди Хуралдың (парламентиниң) депутаттарының соңгулдаларынга идепкейлиг киржилгеңер дээш силерге өөрүп четтиргенимни чүректиң ханызындан илередирин чөпшээреп көрүңер! «Чаңгыс демниг Россия» партиязынга, ооң кандидаттарынга деткимчени көргүскениңер дээш улуу-биле өөрүп четтирдим. Силерниң бүзүрелиңер — ол дээрге «Чаңгыс демниг Россия» партиязының, ооң Дээди Хуралда депутаттарының ажыл-чорудулгазын чүгле чогумчалыг деп үнелээни эвес, төрээн республикавыстың сайзыралы дээш, республиканың чурттакчы бүрүзүнүң амыдыралын оон-даа чогумчалыг болдурар улуг-улуг төлевилелдерни күүседири дээш улуг харыысалга-дыр.

Бистиң ажыл-херектеривистиң үндезини болза, соңгулда кампаниязының үезинде силерниң киирген чагыгларыңар болгаш саналдарыңар болур. Чаңгыс-даа чагыг уттундурбас дээрзин силерге бүзүредип тур мен. Олар күрүне программаларының болгаш яамыларның болгаш ведомстволарның ажылының планнарының үндезини болурлар. Мен болгаш мээң коллегаларым тодаргай шиитпирлерни ажылдап кылыры-биле Чазак кежигүннери-биле, тус чер бот-башкарылга органнарының удуртукчулары-биле чаңгыс эвес удаа ужуражылгаларны эрттиргеннер.

Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым! Силерниң-биле кады хөй чүүлдерни кылыр ужурлуг бис. Бурунгаар шимчээшкинниң эң кол негелделериниң бирээзи — бистиң хөй националдыг ниитилеливиске чөпшээрежилге болур. Соңгулдалар эрткен — мурнувуста ажыл-херектер хөй. Кым дээш бадылааны хамаанчокка чаңгыс аай чон бис деп чүвени утпаалыңар! Тываның ады дээш, Россияның ат-алдары дээш чедиишкиннерни кады чедип алыр бис!».

Ирина САМОЙЛЕНКО: «Деткимче дээш соңгукчуларга улуу-биле өөрүп четтирдим! Чаа эрткен соңгулдаларның түңнелинде «Чаңгыс демниг Россияның» Дээди Хуралда командазы чаарттынар. Ниитилелдиң аңгы-аңгы кезектерин төлээлеп турар кижилерниң парламентиде келгени өөрүнчүг-дүр. Оларның аразында бүдүрүлге черлериниң, ооң иштинде аграр адырның удуртукчулары-даа, чогаадыкчы мергежилдиң төлээлери-даа бар. Олар шупту амыдыралга идепкейлиг туруштуг, улуг арга-дуржулгалыг кижилер-дир.

Чоокку үеде шиитпирлээр ужурлуг айтырыгларывысты соңгулда кампаниязының үезинде-ле тодарадып алган бис. Мурнувуста — 2015 чылдың бюджедин хүлээп алыры, ол дээрге соңгулда мурнунуң ужуражылгаларының үезинде чаңгыс чер-чурттугларывыстың берген чагыгларын барымдаалаар нарын болгаш хөй талалыг чорудулга-дыр. «Чаңгыс демниг Россияның» чаарттынган командазы республиканың мурнунда турар сорулгаларны шиитпирлээринге белен дээрзинге бүзүрээр мен».

Омак ОНДАР: «Парламентиниң мурнуку составының арттырып кааны эки чүүлдерин быжыглаары эргежок чугула. Дээди Хурал күүсекчи эрге-чагырга-биле, тус чер бот-башкарылга органнары-биле, кайы-даа партия дээш бадылап турганы хамаанчокка соңгукчулар-биле кады ажылдажылганы идепкейлиг чорудар. Парламент республиканың бүгү чурттакчыларын каттыштырар ужурлуг, ында бүгү кожууннарның болгаш чоннуң аңгы-аңгы кезектериниң төлээлери кирип турар. Бодум хуумда парламентиге бир дугаар соңгуттум, ол меңээ улуг школа болуру чугаажок. Республиканың шапкын хөгжүүрүнге чон сонуургалдыг дээрзин көөрге безин магаданчыг-дыр, чаңгыс чер-чурттугларывыс эки чүүлдерни үнелеп турарлар. Чурттакчыларның биске бүзүреп, биске идегеп турар чоруу аажок чугула. Ол дээрге биске улуг харыысалга. Кирген чагыгларның, саналдарның күүселдезинче кирери-биле оларны коллегалар-биле кады бөлүктеп, четчелеп тур бис».

Ат-сураа делегейниң хөгжүмчүлериниң аразынга билдингир, Тывага дыргын хөгжүмчүАльберт Кувезинни Тыва Республиканың Дээди Хуралының депутадынга Кызыл хоорайның №5 Ленинград соңгулда округунуң соңгукчуларының 78 хуузу соңгуп алган.

— Соңгулдаларга мени деткип, хөгжүмчү кижи ниитилел-политиктиг амыдыралга база чедиишкинниг киржип шыдаар дээрзинге идегеп, мени дээш бадылаан соңгукчуларга улуу-биле өөрүп четтирдим. Харыысалга дыка улуг. Берген аксы-сөзүмнү ээлээр ужурлуг мен. Республиканың Дээди Хуралынга культура, өөредилге, аныяктар айтырыглары мээң депутат ажылымның кол угланыышкыны боор.  

Чаңгыс мандаттыг Эрзинниң № 16 соңгулда округундан депутат Александр САНЧАТ Тываның парламентизинче соңгулдаларга 81,72% бадылаашкынны алган.

— Соңгукчуларга, штаб бригадирлеринге, агитаторларга, кожуун, суму болгаш күш-ажылчы коллективтерниң удуртукчуларынга, мени таныыр, эрткен үелеримде кады ажылдап чораан эш-өөрүмге, чаңгысклассчы болгаш студент эш-өөрүмге, хоочуннарга, херээжен чоннуң активинге, аныяктарга, янзы-бүрү хөй-ниити организацияларга болгаш төрелдеримге улуу-биле четтиргенимни илередип тур мен.

Депутат хүлээлгемни күүседип тура, доктаамал чылда бирээден эвээш эвес ужуражылгаларны кылырым чугула, округтуң 3 кожуунунуң (Эрзинде 6 суму, Тес-Хемде 7 суму, 1 арбан, Таңдыда 4 суму) суурларының эң чугула айтырыгларын шиитпирлээр, ол дээрге суурлар аразының орук айтырыы, чырык (электри) айтырыы, соталыг харылзаа айтырыы, тыва медээлер көөр телеканал, көдээ ажыл-агый продукциязын болгаш тудуг, өске-даа экономиканың болбаазырадыр янзы-бүрү бичии бүдүрүлгелерин тургузуп, чонну күш-ажыл-биле, ажылчын олуттар-биле хандырары, көдээ ажыл-агыйже улуг кичээнгейни углаар, тудуг айтырыглары (эмнелгелер, садиктер, школалар, культура одаглары), социал адырга хамаарылгалыг бүгү объектилерниң капитал септелгезиниң айтырыы, салым-чаяанныг чаштарны, школачыларны, аныяктарны бүгү талазы-биле деткиир, сайгарлыкчыларның санын өстүрүп янзы-бүрү продукцияны бүдүрүп турар бичии  бүдүрүлгелерни деткип, кожууннуң бюджедин улгаттырып көвүдедириниң айтырыын кылыр, көдээге аныяк специалистерни быжыглаары-биле оларның оран-сава айтырыгларын шиитпирлээр, соңгукчуларның өске-даа янзы-бүрү айтырыгларынга хуу хүлээшкиннерни кылып тургаш, шиитпирлээр. Чижээлээрге, Нарынның, Качыктың, О-Шынааның Самагалдай — Чодураа аразының, Куранның трассадан суурга чедир оруктарының септелгези, Самагалдай, Дүрген суурларга уруглар садтарының тудуу, Бай-Хаак суурнуң иштинге суг-биле хандырылга, О-Шынаа суурнуң иштиниң электри станциязын ээлендирер, Берт-Даг сумузунуң 90 чыл оюнга Чазак доктаалының төлевилелин (комплекстиг хемчеглер) белеткээр, Ак-Эрикке школа тудуу, Бай-Даг суурда кагдынган 2 каът бажыңны школа азы уруглар сады кылыр, Эрзин суурга спорт ордузу, Самагалдайга төп эмнелге тудуу, Бай-Дагдан Дус-Хөлче баар, Тести кежир көвүрүг айтырыы, сумуларга болгаш социал адырларның объектилеринге нарын дериг-херекселдиг машина-балгат айтырыы, даңзыда кирбейн барган сумуларның чугула айтырыгларын шиитпирлээр ажылдарны чорудары чугула.

Эргим чонум, хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым, силерге чаагай кадыкшылды, даартагы эки хүнге бүзүрелди буянныг херектериңерге болгаш эгелээшкиннериңерге чедиишкиннерни, аас-кежикти, тайбыңны болгаш эп-чөптү күзедим!

Аяна Монгуш, Тыва национал оркестрниң уран чүүл удуртукчузу: «Мени деткээн чонумга улуу-биле четтирип, оларның-биле кады демниг ажылдаар бодалдыг мен. Өвүрнүң-даа, Чөөн-Хемчиктиң-даа чону чаңгыс дем-биле болгаш улуг бүзүрел-биле соңгулдага киржип, идепкейин көргүскеннер. Чуртувуста улуг күштү «Чаңгыс демниг Россия» партиязы тургузуп турар. Ону база Тываның чону чаңгыс үн-биле бадылааны демдеглексенчиг. Республиканың бурунгаар хөгжүлдезинге бо партияның дузазы улуг дээрзин кижи бүрүзү эки билир боор. Амыдыралда хөй-ле айтырыгларны база соңгукчуларның чагыгларын «Чаңгыс демниг Россия» партиязы биле депутаттар кады шиитпирлеп турар. Өгбелерниң бурун чаңчылдарын сагып, улуг-бичии чонумну хүндүлеп, оларның меңээ берген бүзүрелин шынзыктырар сорулгалыг мен. Депутат кижи чону дээш ажылдаар, чаңгыс черге олурарга, ажыл чогуттунмас болур. Ынчангаш чон аразынче кирип, оларның үзел-бодалын ап, быжыг харылзааны тудар апаар. Төрээн чуртувустуң келир үеде хөгжүлдези дээш шупту кады үлүг-хуувусту киирер бис деп чонумну кыйгырдым».

Седен-Очур КАРА-САЛ:

— Бир-ле дугаарында Тыва Республиканын Чазааның болгаш «Чаңгыс демниг Россия» партиязының удуртулгаларынга четтиргенимни илереттим. Соңгукчулар-биле ужуражылгалар соонда ниити амыдырал-чуртталгаже, делегейже көрүжүм элээн өскерилди. Ылаңгыя ужуражылгалар үезинде чон-биле чоок харылзааны тудуп чугаалажыры эки деп чүвени билдим, оларның берге айтырыгларын шиитпирлежир аргалыг болур. Аныяктарның бо үеде сонуургалы күштелген – биче бизнес ажыдып алыр дээш менден арга-сүмени ап турдулар. Ындыг чүткүлдүг аныяктарга деткимчени көргүзер болза эки. Аныяктарга бурунгаар көрүштүг боорун, чонувуска бот-боттарынга хамаарыштыр деткимчелиг, ачылыг болуп чоруурун күзедим. Төрээн Тывавыс дээш, өөр-өнер чонувус дээш, бурунгаар сайзырал дээш ажылдаарын кызыдар мен.

Өске-даа депутаттар база боттарының мурнундан оларны деткээн соңгукчуларга өөрүп четтиргенин илереткеш, шупту билиг-мергежилин, арга-дуржулгазын чоннуң чаагай чоруунга дузалыг боор  хоойлу-дүрүмнү ажылдап кылырынга, шиитпирлерни хүлээп алырынга ажыглаар бис деп чугаалааннар.