ХЕРЭЭЖЕННЕР — чуртталгавыс каастакчызы

Сактыышкын

Шаанда хаанныг төре үезинде херээжен кижини «херээжок» деп адап, ооң эрге-ажыын кызагдап, базынчактап чораан. Бо дугайында шиилерде-даа көргүзүп ойнап турар болгай.

Октябрь революциязының чайынналган күштүг чалгыы бедик Саян сыннарын ажып келгеш, Таңды-Ууланың эдектеринче чаттылып кирип келген. Азия төвүнде Тыва черге улусчу революция тиилээн, бот-тускайлаң Тыва Арат Республика тургустунган, Конституциялыг эрге-хоойлулуг күрүне апарган. Эр, херээжен бүгү хамаатылар дең эргелиг, хостуг деп Конституцияда быжыглап магадылаан. «Херээжок» деп атты солаан херээженнер бистерниң чоргааралывыс болу берген. Өг-бүлеге, ниитилел амыдыралынга-даа эрлер-биле херээженнерниң эргези дең.

Чыл бүрүде Март 8-ти, Бүгү-делегейниң херээжен чоннуң хүнүн, дыштаныр хүн кылдыр доктаадып тургускан. Херээжен чон — бистерниң чоргааралывыс, чуртталгавыс чаяакчызы, ынакшылдың бүргекчизи, өг-бүлениң аштыг-чемнии оларның чемзиг холунда, буянныг сеткилинде.

ТАР үезинден бээр херээженнер шимчээшкини идепкейлиг ажылдап турар. Ада-чурттуң Улуг дайынынга арат-чондан белек-селек чыырынга, дайынга киржип, культураны көдүреринге, коллективизация тургузарынга, ховуларже бугалар казып, тараа тарыырынга, хоорайларда болгаш көдээ суурларда тудугларны тударынга херээжен чоннуң киирген үлүг-хуузу улуг.

Бистиң Чыргакы сумузунга шаанда херээженнер шимчээшкининиң даргазы Деспилдей Куулар дээр кончуг идепкейлиг угбай көшкүн аалдарны аъттыг кезип ажылдап турганын ам-даа утпайн, сактып чор мен. Шеми сумузунга Сереңмаа Ооржак Тывадан ССРЭ-ниң Дээди Совединге бир-ле дугаар депутатка соңгуткан бөдүүн тыва херээжен кижи ол болган. Чыргакы, Чыраа-Бажы, Хорум-Даг, Шеми сумуларынга ажылдап турар үелеримде мээң бир даяныр күжүм херээженнер чөвүлели турган.

Оолак  КАРА-САЛ. Чөөн-Хемчик  кожуун.Чыраа-Бажы  сумузу.