2014 чылдың өскерилгелери

Россияның пенсия системазында 2014 чылда кол-кол өскерлиишкиннер дугайында Россияның Пенсия фондузунуң Тыва Республика салбырының даргазы Б.А. Тугур-оол-биле интервью:

— Баяна Алексеевна, баштай-ла пенсия өзүлдезинге хамаарыштыр чугааны чорудар бис бе? Чүге дизе бистиң пенсионерлеривис чыл санында пенсияны өстүрүп турарын  билир, ол дугайында шагда-ла дыңнаалап, эрте дээре билип ап турар. Тодаргайлаарга, бо чылын  өзүлде кажан, кайы хире болурул?

— Ийе, пенсияның кайы хире өзери пенсионерлерге сонуурганчыг медээ дээрзи билдингир. Бо чылын күш-ажыл пенсиялары февраль 1-ден, ийи дугаарында – апрель 1-ден өзер. Февраль 1-ден индексация 2013 чылда хереглел өртектериниң кайы хире өскенинден хамааржыр, апрель 1-ден – эрткен чылда Россияның Пенсия фондузунуң орулгазы бир пенсионерге онааштыр кайы хире болганын көөр. Ол ышкаш апрель 1-ден күрүне пенсиялары, ооң санында социал пенсия болгаш федералдыг чиигелде алыкчыларының пенсиязы-биле катай ап турары ай санының акша төлевири өзер. Ону улус ЕДВ деп адап өөрени берген.

2014 чылда ол өзүлделерге хамаарыштыр РПФ-тиң бюджединде күш-ажыл пенсияларынга — 8,1 хуу, социал пенсияларга - 17,6 хуу индексация кылырынга акша-хөреңгини көрүп каан. Өзүлде кайы хире болурун РФ-тиң Чазаа инфляцияның деңнелин болгаш Пенсия фондузунуң орулгазын барымдаалап тургаш, тодарадыр. Январь 23-те үнген Чазак доктаалында февраль 1-ден күш-ажыл пенсиялары 6,5 хуу өзерин бадылаан.

Август айда ажылдап турар пенсионерлерниң күш-ажыл пенсиязынга эде санаашкын чоруттунар.

Амгы үеде Тывада 78641 пенсия алыкчылары бар. Оларның пенсиязының ортумак хемчээли бөгүнде 9512,77 рубль болуп турар. Бо чылгы ийи улай өзүлдени барымдаалап алгаш чугаалаар болза, бистиң республикага ортумак пенсия 10 муң рубль чеде бээр хире.

2014 чылдың январь 1-ден эгелеп 3 ажы-төлүнүң  бирээзин-не 1,5 хар чедир азыраан  ада-иениң кайы-бирээзиниң стажынче ниитизи-биле 4,5 чылды киир санаарын чаа федералдыг хоойлу-биле көрген. Мооң мурнунда күш-ажыл стажынга каш-даа уруг азырааны дээш ниитизи-биле 3 чылды барымдаалап турган болгай. Ынчангаш мооң мурнунда тывыскан пенсияларны 2014 чылдың январь 1-ден чаа хоойлуга дүүштүр 1,5 чылды немеп тургаш, эде санаар. Ол база хөй ажы-төлдүг чамдык улустуң күш-ажыл пенсиязынга хире-шаанче немелде болуру чугаажок.

— Пенсияларның хемчээлинге-даа, ону үе-шаанда төлеп бээринге-даа дадывырлар кол салдарлыг болгай. Пенсия фондузунче кирип турар камгаладылга дадывырларын төлээр талазы-биле өскерилгелер бар бе?

— Албан пенсия камгаладылгазынче киирер дадывырлар 22 хуу хевээр, чамдык төлекчилерге чиигелдер база артар. Албан пенсия камгалалынче бир чылда 624 муң акша-шалыңдан дадывырлар тыртар, оон көвей акша-түңге 10 хууну немээр.

— Хуузунда ажылдыг кижилерниң Пенсия фондузунга камгаладылга дадывырлары төлээр чуруму канчаар өскерилгенил?

— Хуузунда ажылдыг кижилерге хуу сайгарлыкчылар, болчукчулар, нотариустар болгаш арат-фермер ажыл-агый удуртукчулары база боттарын боттары ажыл-биле хандырып турар өске-даа кижилер хамааржыр турар болгай. Олар Пенсия фондузунче доктааттынган хемчээлди дадывырларны шилчидип турар. Ол хемчээлди ажыл төлевириниң адаккы хемчээлинден санап үндүрер, улус ону колдуунда МРОТ деп адап турар. Эрткен чылын хуу ажылдыглар ийи МРОТ-ка үндезилеп санаанда дадывырлар киирип турган болгаш бюджеттен дашкаар фондуларже оларның дадывырлары ниитизи-биле 36 муң рубль чедип турган.

Ам оларга хамаарыштыр кол демдеглээр өскерилге болза, 2014 чылда доктааткан хемчээлге дадывырлар шилчидерде, хуу ажылдыг кижиниң чыл дургузунда орулгазын барымдаалаар. Бир эвес чылда орулгазы 300 муң рубль чедер болза, бир МРОТ-тан санаар, а оон көвей болза, 300 муң рубльден ажа берген орулгазының түңүнден 1 хуу дадывырны немей тыртар. Бо чылын 300 муң рубль чедир орулгалыг кижи декабрь 31-ге чедир бир МРОТ-тан санаан 17328,48 рубль дадывырны албан пенсия камгаладылгазынче, 3399,05 рубльди – медицина фондузу дээш шилчидер. МРОТ 2014 чылда 5554 рубльге доктааттынган. Хуу ажылдыглар Пенсия фондузунче отчет киирбес, чүгле арат-фермер ажыл-агыйларның даргалары отчет киирер.

— Эрткен чылын пенсияның чыылдалыг кезээнче 6 хууда дадывырларны долгандыр чугаа-соот дыргын турган болгай. А маңаа хамаарыштыр кандыг тодаргай шиитпир бар ирги?

— 1967 чылдан бээр төрүттүнген кижилер 2014 болгаш 2015 чылдарда күш-ажыл пенсиязының чыылдалыг кезээнче чорудар дадывырларга хамаарыштыр боттары шилилге кылыр ужурлуг. Олар 6 хуу дадывырны чыылдалыг кезекче, азы ону камгалалдыг кезекче шилчидерин боттары билир.

Бир эвес моон соңгаар пенсия чыылдалары кылбас дээн болза, дадывырларының шуптузу 16 хуу хемчээлге ажылдап турар кижиниң келир үедеги пенсиязының камгалалдыг кезээнче кирер. Мооң мурнунда хевирлеп турган чыылдалар биеэ хевээр инвестицияже салдынар, кижи пенсиялай бээрге, ону долузу-биле пенсиязын дамчыштыр төлеп бээр.

Бир эвес мурнунда күрүнениң эвес пенсия фондузунга (НПФ) кирбейн турган кижи моон соңгаар дадывырларының 6 хуузу пенсиязының чыылдалыг кезээнче кирзин дээр болза, чогуур шилилге кылыры чугула. Ол чыылда дадывыр күрүнениң эвес пенсия фондузунга барзын деп шиитпирлээн болза, шилип алганы НПФ-че кирер дугайында билдириишкинни бо чылын Россияның Пенсия фондузунуң органынга бижиир. Албан пенсия камгалалының дугайында ук НПФ-биле керээ чарып алыр.

2015 чылдың декабрь 31-ге чедир билдириишкин киирбейн, «ыыттавайн» артып калган кижилерниң шупту дадывырлары пенсиязының камгалалдыг кезээнче кирер.

— Ийи чыл бурунгаар чыылдалыг кезекте акша-хөреңгизи бар пенсионерлерге ону төлеп берип эгелээн болгай. Ону уламчылаар бе?

— 2014 чылда пенсия ап турар хамаатыларның чыылдалыг кезээнде акша-хөреңгизи бар болза, Пенсия фондузу ону 3 хевирге төлээрин уламчылаар. Пенсия чыылдазын алырда, РПФ органынга билдириишкин бижиир, бир эвес күрүнениң эвес Пенсия фондузунда (НПФ) акша чыып  турар болза, ону алырда, кижи боду ук НПФ-ке билдириишкинин киирер.

— Күрүнеден деңге акшаландырар программаның байдалы кандыг болуп турарыл?

— Ол программаның киржикчилери 2013 чылда чыылдалыг кезекче салган эки тура дадывырларының түңүнге дүүштүр күрүнеден база ол хире акшаландырыышкынны алыр. Программаже кирер дугайында билдириишкинни 2013 чылдың октябрь 1-ге чедир хүлээп ап турган болгай. Ол үеге чедир кирип четтигипкен болгаш баштайгы дадывырын эрткен чылдың төнчүзүнге чедир шилчидипкен кижиге программа 10 чыл иштинде уламчылаар. Тывада ук программаның киржикчилери 21850 кижи, олардан эрткен чылдың дургузунда безин 55 млн. рубль түңге немелде дадывырлар кирген.

— Пенсия фондузу пенсиялардан аңгыда социал төлелгелер айтырыын база харыылап турар болгай. Мында кандыг-бир өскерилге бар бе?

— Январь 1-ден ие капиталы 429408,5 рубль апарган, ооң хемчээлинге 20 муң ажыг рубль немешкен. Ол акша-хөреңгини чурттаар байдалдарын экижидеринге, уруунуң өөредилгезинге база аваның келир үедеги пенсиязының чыылдалыг кезээнче киирер үш угланыышкын хевээр арткан.

2014 чылда Тывада пенсионерниң амыдыраар адаккы деңнелин Россия Федерациязында ышкаш, 6354 рубльге доктааткан. Ынчап келирге ниитизи-биле материалдыг хандырылгазы бо түңге четпес, ажылдавайн турар пенсионерге федералдыг социал немелде кылдынар. Ынчангаш Тывага 6354 рубльден эвээш материал хандырылгалыг пенсионер кижи турбас ужурлуг.

Надежда Эргеп.

"Шын" солун