Тывада юридиктиг черлерге чырык энергиязы дээш тарифтер эвээжээр

Тыва Республиканың юридиктиг черлеринге чырык энергиязы дээш тарифтер 2024 чылдың июльдан эвээжээр. Россия Федерациязының Чазаа чырык энергиязын дамчыдар ачы-дузага өртектерни чаңгыс аай тарифке таарыштырарынче Тыва Республика биле Иркутск облазы кады шилчээн дугайында шиитпирни хүлээп алган. Чырык хандырылгазының бүзүрелдиг экижээни-биле тарифтерниң эвээжээни, республикада инвестиция климадын база регионнуң социал-экономиктиг көргүзүглерин экижидеринге үндезин апаар.

Чурттакчы чонга хамаарышпас хереглекчилерже дамчыдар чырык энергиязының ачы-дузазынга бо чылда доктааткан өртектериниң хемчээлин июль 1-ден эде көөрүнүң дугайында Россия Федерациязының Чазаа айтыышкынны хүлээп алганын, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг социал четкилерде бодунуң арынында дыңнаткан.

- Бо чылдың июль 1-ден ол тариф Тыва Республиканың юридиктиг черлеринге 14 хире хуу кызырлыр. Россия Федерациязының Чазааның Даргазы Михаил Владимирович Мишустинге, Иркутск облазының губернатору Игорь Иванович Кобзевке ол шиитпирлиг түңнел дээш четтиргеним илереттим – деп, Владислав Ховалыг хүлээп алдынган шиитпирниң дугайында дыңнаткан.

Тарифтиң эң хөй үлүү – 77 хуузу чырык энергиязын дамчыдар ачы-дузага онаажыр, ынчангаш чырык энергиязының дамчыдылгазынга тарифти эде көрбүшаан, төнчү тарифти эвээжедиринче улуг күжениишкин салдынган.

Монополияга удур федералдыг албан документиге даянып, Тывада база Иркутск облазында юридиктиг черлерге чырык энергиязын дамчыдар ачы-дузага тарифтерни 2024 чылдың июнь 1-ге чедир эде көөр ужурлуг.

Тывада боттуг чарыгдалдарның өзүлдезинде чылдагааннар-на хөй – материалдар болгаш дериг-херекселдер өртээниң аары, чүге дизе оларны республикаже чиик төлевирлиг демир-орук транспортунга эвес, а көвей чарыгдалдарлыг (бензин база дизельдиг кывар-чаар чүүл) автомобиль транспортунга, Тываны Ыраккы Соңгу чүк районнарынга деңнештиргенин күш-ажыл төлевирин (40% район коэффициентизи, 50% соңгу чүк немелдези), чырык четки ажыл-агыйының элеп-эргижирээни.

Республиканың Чазаа чырык энергиязынга төнчү өртекти “өске хереглекчилерге” хамааржыр категорияга эвээжедир дээш, 2019 чылдан бээр ук айтырыгны шиитпирлээр аргаларны сүмелээн санал-оналдары-биле федералдыг адырлар ведомстволарынга ажылын идепкейжиткен. Чырык энергиязын дамчыдар ачы-дузага тарифтерни кады өйлеп-таарыштырары – ону шиитпирлээр арганың бирээзи болган.

Тываның одалга болгаш энергетика сайыды Эдуард Куулар: «Чурттакчы чоннуң сырый эвес болганындан, чырык четки ажыл-агыйларынга хуваалда ылгалдыг болгаш, ооң хандырылгазы улуг чарыгдалдарлыг. Хереглелдиң хемчээли улуг болган тудум, шактап киловатт санынга тариф эвээш болур. Бисте хереглелдиң хемчээли көвей эвезинден, тарифтиң кол тургузукчу кезээн чырык энергиязының дамчыдылгазындан санаар. Ынчангаш өске регионнарга деңнээрге, бисте тариф улуг. Регионалдыг эрге-чагырга шагдакы ол айтырыгны шиитпирлээри-биле, федералдыг деңнелге айтырыгны шиитпирлээриниң аңгы-аңгы аргаларын саналдап, сайгарып көрген. 2021 чылда, Россияның Президентизиниң деңнелинге, регионнар аразынга тарифтерни өйлеп-таарыштырып хуваарының дугайында шиитпир хүлээп алдынган. Ынчан Тыва биле Иркутск облазы ол даңзыже кирбейн барган. Амгы үеде бисте чырык дамчыдар тариф ортумак российжи өртекке деңнеттинген. Республикада байдалды чогумчудар дээш, федералдыг бюджеттен субсидияларны үндүрүп берип турган. Ам, тайылбырлаар болза, чырык четки комплекизиниң өртек тургузуушкунунда Иркутск облазы-биле ниити өртектиг апарган бис, азы тарифтерни кады өйлеп-таарыштырар арга тургустунган.

РФ-тиң элээн каш субъектилери – Краснодар край биле Адыгея Республика, Тюмень облазы, Ханты-Манси автономнуг округ, Ямал-Ненец автономнуг округ, Алтай Республика база Алтай край, Калмык Республика биле Ростов облазы, Курган облазы биле Тюмень облазы тарифтерни өйлеп-таарыштырарын бир дугаар эвес чыл кады боттандырып турарлар. 

Тываның Чазаа ол арганы ажыглап көөрү-биле кожа регионнарның тариф политиказын сайгарарга, элээн таарымчалыы кожа субъект - Иркутск облазында болган.

- Тыва Республиканың Тарифтер албаны Иркутск облазының Тарифтер албаны-биле кады, чурттакчы чонга хамаарышпас хереглекчилерге чырык энергиязын дамчыдар ачы-дузага тарифтерни кадыпкаш, баш бурунгаар санаашкыннарны чоруткан. Иркутск облазында чырык энергиязынга өртекти каш көпеекке өстүрери хереглекчилерниң чарыгдалдарынга улуг салдарлыг эвес-даа болза, Тывада байдал элээн өскерли бээр – деп, республиканың Тарифтер албанының удуртукчузу Елена Бочарова тайылбырлаан. 

Доктаамал чырык хандырылгазы – республиканың экономиказын хөгжүдеринге чугула рольду ойнаар. Чырык күчүзүнүң чедишпези регионда инвестиция төлевилелдерин боттандырарынга шаптыктыг турган. Республиканың Чазаа чурттуң Президентизиниң деткимчези-биле ук айтырыгны шиитпирлээриниң элээн каш хемчеглерин алган. 2021 чылдың декабрьдан бээр республика үлетпүр болгаш социал адырда инвестиция төлевилелдериниң энергия хандырылгазының комплекстиг планын боттандырып турар. Төлевилелдиң күүседикчизи болур Росчетки компания чырык дамчыдар чаа шугумнарны тудуп, бар подстанцияларның күчүзүн улгаттырарының эде чаартылгаларын кылып турар.