Тываның Баштыңы эртемденнерге күрүне шаңналдарын тывыскан

Кызылда Улусчу чогаадылга бажыңынга Российжи эртем хүнүнге тураскааткан байырлыг хурал болган. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол профессионал байырлалы-биле эртемденнерге байырны чедирип, күрүне шаңналдарын тывыскан.  

Чартык чүс чыл хире күш-ажыл стажтыг, гуманитарлыг эртем шинчилелиниң хоочуну, республиканың алдарлыг ажылдакчызы, найысылалдың хүндүлүг хамаатызы, философия эртемнериниң кандидады, ТИГПИ-ниң политология секторунуң башкарыкчы эртем ажылдакчызы Монгуш Сендажиевич Байыр-оолга Тываның Баштыңы «Шылгараңгай күш-ажылы дээш» Тыва Республиканың медалын тывыскан.  

М. Байыр-оол күш-ажылчы базымының хөй кезиин башкы ажыл-чорудулгазынга берген-даа болза, эртем шинчилелдерин черле салбаан. Тыва чоннуң этносоциологиязы, этнографиязы ооң ажылдарының үндезини. Тываның төөгүзүнде билдингир кижилерниң ролюнга база политиктиг репрессияларга хамааржыр эртем ажылдарын бижээн. Монгуш Сендажиевич тыва күрүнениң үндезилекчилериниң бирээзи – Монгуш Буян-Бадыргының, совет үениң политиктиг болгаш хөй-ниити көскү ажылдакчызы – Салчак Калбакхөрекович Токаның допчу-намдарында чедир шинчилеттинмээн чүүлдерни чыгган. Ол Азия төвүнүң көшкүн чоннарының төөгүзү база этносоциологиязы, номадтарның амыдырал-чуртталгазының талазы-биле 100 ажыг эртем болгаш публицистиг статьяларны парлаткан.

Российжи эртем хүнүнде Тываның күрүне университединиң зоология болгаш экология кафедразының экологтуг музейиниң эргелекчизи Николай Иванович Путинцев «Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы» хүндүлүг атка төлептиг болган. 

Николай Ивановичини кафедраның аңгы-аңгы курстарының студентилери, аныяк башкылары, магистрантылары киришкен эртем экспедицияларының солуттунмас удуртукчузу деп болур. Н.И. Путинцев 30 ажыг эртем публикацияларының автору болгаш кады бижээн автору. Тываның фауназы болгаш флоразының биохевирлерин өөренип, ону камгалап арттырары - ооң эртем шинчилелдериниң кол үндезини. Н.И. Путинцев бистиң республикада ховар болгаш чидип бар чыдар дириг амытаннарга тураскааткан Тываның Кызыл номунуң ийи үндүрүлгезиниң кол автору.

 Салгал дамчаан таксидермист Кызылдың күрүнениң педагогика институдунуң музейиниң база Тыва Республиканың Национал музейиниң бойдус экспозициязын четчелээринге киришкен. Эртемден амгы үеде Тываның күрүне университединиң экологтуг музейин эде тургузуп, ону калбартыр ажылдарны кылып турар. 

Тываның көдээ ажыл-агыйының эртем-шинчилел институдунуң селекция болгаш үрезин ажыл-агый килдизиниң улуг эртем ажылдакчызы Мир Слава Мунзукович Донгакка Тываның Баштыңының Хүндүлел бижиин тывыскан. Ооң эртем шинчилелдери сибирьжи генофондуга үндезилеп, тус черниң агроклиматтыг байдалынга таарышкан тараа культураларының чаа сорттарын үндүреринче угланган.  

Мир Слава Мунзукович – селекция чедиишкиннериниң күрүне реестринде бүрүткээш, 2008 чылда ажыглаарын чөпшээрээн, чазын тарыыр чымчак кызыл-тастың Чагытай сортун үндүрген авторларның бирээзи. Амгы үеде М.С.М. Донгак Чагытай кызыл-тасты көвүдедери-биле ооң онзагай үрезиннерин алыр база сорттуң үнелиг биологтуг шынарын арттырар дээш шинчилелди чорудуп турар.  

Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол медицина эртемнериниң доктору, дээди категорияның невролог эмчизи, эмчи-социал айтырыгларның база башкарылганың эртем-шинчилел институдунуң хөй-ниитиниң кадыкшылы, медицина генетиказы база демография килдизиниң башкарыкчы эртем ажылдакчызы Херелмаа Дагбаевна Монгушка Хүндүлел бижикти тывыскан. 

Херелмаа Дагбаевна 2007 чылдан бээр республикада чартыктаар аарыгны шинчилеп турар. Ол темага 53 статьяны бижээн, 2017 чылдың декабрьда доктор диссертациязын камгалаан. Херелмаа Дагбаевнаның бижээни чүрек-дамыр органнарының болгаш нерви системазының аарыгларын шинчиир, эмнээр база реабилитация эрттирер талазы-биле 3 методиктиг сүмелерин республиканың кадык камгалалында калбаа-биле ажыглап турар. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол 2017 чылда доктор эртем чадазын камгалаан 2 кижиге база эртем кандидаттары болган 5 кижиге Эртем хүнү-биле байырны чедирип, ам-даа үре-түңнелдиг ажылдаарын күзээн.