Тываның Баштыңы: Чаартынган Тываны кады тургусчур бис

 Сентябрь 15-те Барыын-Хемчик кожууннуң Ак сумузунга көдээ культура бажыңын байырлыг байдалда ажыткан. Республика Чазааның төлевилел офизиниң «10 культура одаглары» деп программазы-биле туттунган бирги культура бажыңы кылдыр ол санадыр.

 Көдээ черге культура бажыңы – чүгле культура-чырыдыышкын ажылының эвес, а чоннуң хостуг үезин шын ажыглаарының төвү болур ужурлуг. Ынчангаш чаа культура бажыңы суурнуң культурлуг амыдыралының бүгү талалыг сайзыралынга чаа арынны ажыткан. Байырлыг ажыдыышкынга Тываның Баштыңы Ш. Кара-оол, ТР-ниң культура сайыды А. Тамдын, кожуун чагыргазының удуртулгазы, төлээлекчилер хуралының депутаттары база Дөң-Терезин суурнуң чурттакчы чону киришкен.  

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол ук байырлалга киржип, тудугжуларның шалып ажылынга улуг үнелелди берген: 

 «Чүгле сумунуң, кожууннуң эвес, а Тываның культурлуг амыдыралында онзагай болуушкуннуг хүн-биле байырны чедирип көрейн. Эрткен чылын, база-ла сентябрь 15-те фельшер–акушер пунктузун ажыдып турганывысты сактып тур боор силер. Чаарттынган Тываны тургусчур дээш кызымак ажылыңарга өөрүп четтирип тур мен чангыс чер-чурттугларым. Декабрь 31-ге чедир чаа болгаш эде чаартып туткан 10 клуб ажыглалга кирер ужурлуг.  

 Дөң-Терезинниң клуб тудуунче 9 млн. рубль ажыг акшаны үндүрген. Шалазындан эгелээш, крышазынга чедир, бүрүнү-биле шупту тудуг ажылдарын кылган, чаа дериг-херекселдер, эт-сеп-биле дерээн. Тываның суурларында кандыг тудуг чоруп турар-дыр, ол черлерден оолдарны эвилелдеп алгаш ажылдап турар, холу туттунгур чаңгыс чер-чуртуувус, Чадаана оглу Даспак Владислав Лаа-Караевич бо удаада силерниң суурдан 15 оолду хаара туткаш, клуб тудуунга ажылдаан. Эр-хейлер оолдар, кызымак ажылыңар дээш четтирдим. Тыва тудугжулар кандыг-даа ажылды кылып шыдаарын күш-ажылынар-биле бадыткадыңар!»

  Тыва кижиниң чараш чаңчылы бар, чаа оран-саваже көжүп кирген кижиже холу куруг барбас дээр. Бо удаада Тываның Баштыңы Ш. Кара-оол Культура бажыңының директорунга ажылынга чугула херек эттер – ноутбук биле диапроекторну белек кылдыр сунган. Ол ышкаш тыва чоннуң эрткен төөгүзүн утпайн, ону аныяк-өскенге угаадып, өөредип чоруурунга көскү өөредилге материалы болур – тыва эки турачыларның маадырлыг чоруунга тураскааткан номнарны школа башкыларынга дамчыткан. 

 Улуг ажылды эчизинге чедирип, ону доозарынга суму чагырыкчызының ролю улуг болганын чазак даргазы демдеглээн. Ындыг болзажок ам-даа кылыр ажылдар суурда барын ол айыткан. 

 «Суму чагырыкчызы ажылдап шыдаарыңарны көргүстүңер, эр-хейлер. Ындыг болзажок кылыр ажылдар ам-даа хөйүн көрүп тур мен. Садиктиң кырын дуглап көрүңер, чаъс-чайык үезинде иштинче дамдылап-даа тур боор. Эрткен чылын бо-ла үеде ужуражып тургаш, Акта ферманы катап тургузаалыңар деп чугаалаштывыс. Шимчээшкин ам-даа чогул. Сушьда, Ильинкада, Балгазында фермалар ажылдап эгелей берди. Силерниң араңарда ажыл-ишчи. чүткүлдүг кижилер черле бар, сууруңар чону чыылгаш, ону шиитпирлеп көрүңер. Суурун хөгжүдүп, немелде ажылчын олуттарны тургузар күзелдиг, шынап-ла ажылдап шыдаар кижилерге дузаны кадарынга белен мен. Силерден чүгле чүткүл күзел херек. Кижи бүрүзү бодунуң кылып шыдаар хире чүүлүн кылып, бүдүрүп, шимчээшкинде турар болзувусса, чер-чурттувус сайзыраар, ажы-төлүвүс-даа тодуг-догаа болур. Тыва чазак ам-даа кызыдар, чүткүдер бис. Бир эвес бергелер тургустунуп келир болза, кады ажылдаар бис, кады эртер бис. Өгбелеривистиң арттырып бергени чер-чурттувусту бистер кады сайзырадып, хөгжүдер ужурлуг бис» - деп, республика баштыңы чугаалаан. 

Чаа культура бажыңының директору Татьяна Алдын-ооловна Ооржак өөрүшкүзүн үлешкен:

 - Тывада бо чылын туттунуп турар 10 клубтарның аразынче киргенивиске канчаар-даа аажок өөрүп тур бис. Дыка хөй чылдар дургузунда тускай оран-сававыс чок болгаш, суурнуң спорт залынга культура хемчеглерин эрттирип турдувус. Алдар-аттыг, хөгжүм-шии театрының артистерин чалаар дээривиске, бодунмайн турган чүве. Ам чаа оран-сававыска оюн-көргүзүүн бараалгадыр кылдыр профессионал-даа, бот-тывынгыр-даа артистерни чалап тур бис. Бистиң өргээвиске келиңер. Оон ыңай, ажыл-ишчи эрес-кежээ Дөң-Терезин суурнуң чурттакчы чонунуң өмүнээзинден Тываның Баштыңы Ш. Кара-оолга, Тываның Чазаанга, республиканың культура яамызынга өөрүп четтиргенивисти илереттивис.

Культура ажылының хоочуну Сергей Байыр-оолович Монгуш: 

- Акка төрүттүнген, школа дооскан, 80 чылдарда суурнуң культура бажыңынга уран чүүл удуртукчулап, директорлап ажылдап чораан кижи мен. Бо байырлалда өөм ишти, Тываның алдарлыг артизи Юлина Ондар-биле кады киржип чедип келдивис. Чаңгыс чер-чурттугларымның өөрүшкүзүн үлежип, ыры-шоорувусту бараалгадырывыс ол. Чаа оран-сава эки-дир. Тудугжуларга, Тываның Чазаанга чонум мурнундан өөрүшкүвүстү илереттим.

Культура бажыңының ажыттынганынга тураскааткан делгелге-садыглаашкынга ус-шеверлер, холу чемзиг херээжен чон боттарының кылыгларын делгеп, сатканнар. А хөл шыдыраазынга ынактар Тываның Баштыңы-биле эш-хуу оюннарга ойнаан.