Тываның суурларында Шагаа-биле холбашкан арыглаашкын езулалдары болгаш чоннуң оюну уламчылавышаан

 Февраль айны бүрүнү-биле Ак ай — Шагаа хүннери деп санаар. Тываның суурларында Чөөн чүктүң чурагай санаашкыны-биле үнген Чаа чылды ам-даа демдеглеп, арыглаашкын болгаш ыдыктаашкын езулалдарын эрттирери уламчылавышаан. Февраль 13-те Бии-Хемниң Сесерлиг суурга «Сыдым байырлалы» болуп эрткен. 

  Эрткен чылдың ноябрьда Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Ак-Эрик суурга чорааш, «Сыдым байырлалын» эрттирерин сонуургап көрген. Аңаа бурунгу көшкүн өгбелеривистиң эр улузунуң оюн-тоглаазын бичии оолдарның кайы хире сонуургалдыг күүседип турарын магадаан. Ол дуржулганы өске кожууннарга нептередирин ол ынчан саналдаан, ындыг арга-биле ол байырлал республикага ужур-дузалыг апаар деп санаан. Ол эгелээшкинни хамыкты мурнай Бии-Хемниң Сесерлиг деткип, ону боттандырып эгелээн.

 Сесерлиг суму чагыргазының даргазы Людмила Кара-оол мынча дээн: «Ак-эрикчилерниң организастап эрттиргени сыдым байырлалының дугайында МИЧ-лерни дамчыштыр билип алдывыс, ол биске дыка таарышкан. Шынап-ла, көдээ чоннуң хүн-бүрү амыдыралынга ол дыка чоок болган. Ындыг байырлалды республикага нептередириниң дугайында Тываның Баштыңының саналын деткип, ону суурга эрттирер деп шиитпирледивис. Маадылар чурту Сесерлиг бодунуң ат-сураглыг чылгычылары-биле бүгү Тывага алдаржаан болгай».

 Сесерлигниң эр улузу февраль 13-те, субботада, республика Баштыңын чүгүрүк аът-биле уткааннар. Чазак Даргазы Шолбан Кара-оол тус черниң чылгычызы Андрей Лапчарның Калчан-Боразын шалыпкын мунупкаш, аът мунган өске улус-биле кады Сесерлиг суурже чорупкан. 

  Байырлал болуп турган залче кирип келгеш, республика Баштыңы суурнуң 70, 80 харлыг хоочуннары-биле улуг хүндүткелдиг чолукшаан. Ол байырлалды сонуургап көөрү-биле Ак-Эрик суурда ус-шевер Күр-Дагба Ланаа бодунуң өөреникчилери-биле кады чедип келген. 

 «Бистиң эрттирген байырлалывысты сесерлигжилерниң деткип эрттирип турары өөрүнчүг-дүр — деп, Күр-Дагба Ланаа чугаалаан.—Байырлалды оларның эң бедик деңнелге организастаанын демдеглевес аргажок. Ус-шевер кижилер мында хөй-дүр, ылаңгыя бичии оолдарның аргамчыны доңнап, кымчыны өрүп турары өөрүнчүг-дүр. Бо ажыл кижиге аажок ажыктыг болдур ийин, салаа-сайгытты сайзырадыр. Бичии улус үргүлчү компьютер мурнунга олурарга, хоралыг болгай». 

 Сесерлигниң аът дериг-херекселдери кылыр шеверлери чүген өрүүрүн көргүскеннер. Аңаа эрткен хемчеглерниң бирги кезээ дыка солун болган. Ак-Эриктиң болгаш Сесерлигниң элээди оолдары көшкүн чонга эргежок чугула хөмден кымчы аймааның аңгы-аңгы хевирлерин кылып белеткээннер. Кымчыны өрээнинде чамдык ылгалдыг чүүлдер бар-даа болза, мөөрейниң бүгү киржикчилери сорулгазын күүсеткен болгаш республика Баштыңындан өртектиг белектерни, Бии-Хем кожууннуң чагыргазындан акша шаңналдарын алганнар.

  «Бөгүн дыка-ла өөрүшкүлүг хүн-дүр. Бистиң суурувуста Тываның Баштыңы келгеш, чонөбиле ужурашты. Бичии оолдар ындыг ус-шевер, чүнү-даа кылып билир болурун ожаавадым. Өгбелерниң кылып чораан ижинге, күш-ажылга кижизидилге езулуг бо-дур. Байырлал солун-дур» - деп, Сесерлиг суурнуң чурттакчызы Галина Седип өөрүшкүзүн үлешкен.

  Бии-Хемниң ус-шевер кижилериниң кылган ажылдарының делгелгезин школага ажыткан. Ында эзерлер, аргамчы, кымчы, хээлеп каастаан ыяш аптаралар, өг херекселдери элбек болган. Бии-Хемниң чылгычылары болгаш Тес-Хемден келген аалчылар мал шалбадаарынга, эмдик аът өөредиринге мөөрейлешкеннер. Ону чон аажок сонуургаан.

 «Боттарының холдары-биле чаа, ажыктыг, быжыг, ажыл-агыйга эргежок чугула эт-септи кылып турар ус-шевер кижилерни, оларның өөреникчилерин кижи көргеш, магадаар болгаш чоргаарланыр-дыр — деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чугаалаан. — Чоннуң ус-шевер салым-чаяаны салгалдан салгал дамчып турар болгай. Эрттирип турарывыс бо байырлалдың кол утказы ол. Боттарының дуржулгазын ак-эрикчилерниң нептередип турары өөрүнчүг-дүр. Сыдым байырлалы кижилерни ус-шевер болурунга, күш-ажылга өөредир. Ол тергиин эки үүле-херек-тир». 

  Байырлал дооступ турда, ак-эрикчилер сыдым байырлалын оларның эрттиргениниң демдээ кылдыр шилчип чоруур кубокту сесерлигжилерге дамчыдып берген. Дараазында ындыг солун хемчегни эрттирер деп турар район ол кубокту алыр. Ол байырлалды Тес-Хем кожуун республика деңнелдиг кылдыр бо чазын Самагалдайга эрттирер деп турар дээрзин чоннуң ус-шевери Күр-Дагба Ланаа республика Баштыңынга дыңнаткан.