Чаңгыс бергедээшкин — аргыжылга

Көдээ херээжен ишчилерниң Делегей хүнүнге тураскаат­кан байырлалдың Черби сумузунга эртерин сонуургап, ынаар сургакчылап чоруптум. Бии-Хемни кежер паромга хаттың оожумнаарын манап, 3,5 шак иштинде  машина иштинге олуруп келдивис. Байырлал бис­ти манап турар эвес, озалдап четтивис. Спортчу маргылдааларны көөр аргалыг болдувус. Хол бөмбүүнге 4 команда киришкен, сумунуң херээженнер чөвү­­лелиниң командазы тиилекчи болган. 2-ги черни — Черби ортумак школазының, 3-күзүн 8-ки хевирниң коррекциялыг школа-интернадының коллективи ээлээн. Канат тыртарынга база-ла херээженнер чөвү­­лелиниң командазы күштүүн бадыткады.

Улаштыр Черби суму чагыргазының даргазының социал политика талазы-биле оралакчызы Ш.В.Сандый база херээ­женнер чөвүлелиниң даргазы Т.С.Монгуш олар-биле чугаалажып, сонуургаан айтырыгларымга харыылап бээрин диледим.

 

— Сумуда 1221 кижи чурттап турар. Ол дээрге 318 өреге-дир. Хөй кезии — аныяк-өскен. Кырганнар болгаш инвалидтер 300 кижи, оларның 200-зү — назы-хар аайы-биле пенсионерлер.

Ийи школа, участок эмнелгези, аптека, клуб, библиотека, уруглар сады, 3 садыг, пекарня ажылдап турар. Эр кижилеривис арга-арыг ажыл-агыйында, «Восток» КХН-де, «Ойна» алдын уургайында вахталыг ажылдарда ажылдап турар.

Чербижилер чайгы үеде каттаар, тооруктаар, мөөгүлээр, аңнаар, балыктаар  улус. Тайга кежиин четтирип, амыдырап-чурттап турарлар. Бо чайын харын кат шоолуг эвес болду. Чодураа безин чок, мөөгү база, чү­­ге дизе чаъс-чайык ховар чай болган болгай. Чогум ажыл-агый чок кижилеривис саны эвээш. Көдээге ажыл чок орар деп чүве кайын турар. Эрес, кежээ-ле болур болза, көдээге чуртталга черле багай болбас. Чаа уруглар садын немей туткан. Ынчангаш ажылчын олуттар немей тургустунган.

 

— Башкылар, кижизидикчи башкылар четчир. Клубта тус­кай эртемниг Алдын-кыс Сергеевна ажылдап тур, чоокта чаа аттестациязын эки эртип алды. 65 харлаан библиотекавыста хоочун библиотекарь А.И. Березкина ажылдап турар. Рес­публикада эки ажылдыгланың одуруунда кижи. «Ветер перемен», «Семейная реликвия» конкурстарынга киришкеш, тиилекчи болган. Суур­нуң төөгүзү, Симаковтарның өг-бү­­лезиниң дугайында ажыл-делгелгези дыка солун болган. Эмчивис В.С. Савилов мында 20 ажыг чыл ажылдап турар. Ол – Тываның болгаш Россияның алдарлыг эмчизи. Ырак-узак, озалааш суурда мындыг шыырак эмчилиг болганывыс — аас-кежик. Республиканың Кадык камгалал яамызының конкурузунга ол киришкеш, «Земский доктор» атты чаалап алган.

 

— Школаларда ажыл-агый эки-ле чоруп турар бе?

— Башкылар – кол даяныр күжүвүс. Ортумак школаны — М.А. Доржу, 8-ки хевирниң коррекциялыг школазын С.В. Кыргыс удуртуп тур. 

 

— Өскүстерни чурттаар оран-сава-биле хандырар сорулга силерде кайы хире күү­­сеттинип турарыл?

— 2013 чылда бир өскүс уругга Сукпак суурда бажыңны туттуруп берген бис. Ол ажыг­лалче ам-даа кирбээн, иштики үүрмек ажылдары артып калган. Ноябрь айда доосту бээр боор. Альберт Кара-Сал бажыңын тудуп доозупкан, ажыг­лалче кирген, төлевир акшазын база  алган.  2014  чылда 4 өс­­­күс­­терге бажың тудары планда кирген.

 

 — «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» губернатор төле­ви­­лелинге киржип турарлар хөй бе?

— Киржип турарлар бар, ийе. В.Щелоков кат-чимис аймаа болбаазырадып, садып-сайгарып турар. Ары чигири бүдүрүп турар өг-бүлелер база бар. Чазанып турар Владимир Хертек, даараныр, аргыыр мас­теривис Чечекмаа Донгак, мал-маган өстүрүп турар Олег Монгуш, Салбакай Күжүгет олар  — макталдыг кижилеривис-тир. Хаван, дагаа, тоолай өстү­­рүп турар өг-бүлелер база бар.

Сумувуста бода мал бажы дыка өскен. Эрткен чылга деңнээрге, шээр малдың бажы база немешкен. Чаңгыс-ла багай чү­­ве – сиген-ширбиил белеткээр девискээривис эвээш.

 

— Сумунуң сайзыралынга, амыдырал-чуртталганы бедик утка-шынарлыг болдурарынга улуг рольду башкылардан өске кымнар ойнап турар деп бодаар силер, Татьяна Сергеевна?

Т.С.Монгуш, херээженнер чөвүлелиниң даргазы:

 — Хөй-ниити организация­лары суму чагыргазы-биле демниг  ажылдап  турарывыс үре-түңнелди берип турар деп бодаар мен. Херээженнер чөвү­­лелиниң арга-дуржулгазы улуг.Бистиң  организастап турар культура-массалыг хемчеглери­виске доктаамал деткикчилеп  келген О.А. Иргитти, Р.К. Сат­­ты, С.А.Кириллованы, М.Б. Орус­пайны,   «Сударушка» ансамблиниң киржикчизи В.В.Седованы болгаш өскелерни-даа демдеглексээр-дир мен. «Школаже баарынга дузалаш!» деп акцияга шупту идепкейлиг кириштивис, ол ам-даа уламчылап турар. Янзы-бүрү фестивальдар, мөөрейлер, делгелгелер херээженнер чөвүлелиниң удуртулгазы болгаш киржилгези-биле эртип чаңчыккан. «ХХI чүс чылдың херээжени» конкурска киришкеш, Чечекмаа Донгак кожуунга — 1-ги, респуб­ликага 2-ги черни алды. 8 ажы-төлдүг Герасимовтарның өг-бүлези «Ынакшыл болгаш шынчы чорук» медаль-биле шаң­­­наткан. Р.И.Лашкова  «Кызыл кожууннуң хүндүлүг хамаа­тызы» атка төлептиг болганы өөрүнчүг.

Адалар чөвүлели тургустунган, ажылдап эгелей берген. Хөй ажы-төлдүг, үлегер-чижек­тиг ада Эдуард  Салчакович Дүк­­­­түг­­бей удуртуп тур. Аныяк өг-бүлелер клуву, профилактика чөвүлели, улусчу дружиналарның ажылы чогумчалыг. 

 

— Эң берге айтырыг – аргыжылга айтырыы деп билип тур мен...

Ш.В.Сандый:  Көвүрүг тудар дугайында айтырыг тургус­тунуп турар. Айтырыг черле шиитпирлеттинер дээрзинге идегеп турар бис.